Heç burnunuza bir qoxu gələndə nostalji dalğası hiss etmisinizmi? Bu, qoxu yaddaşının gücüdür və bu, həqiqətən də valehedicidir.
Qoxu yaddaşı qoxuları və onlarla əlaqəli xatirələri xatırlamaq qabiliyyətimizə aiddir. Elmi olaraq iybilmə sistemi kimi tanınan qoxu duyğumuz beyindəki iki mühüm bölgə ilə birbaşa bağlıdır: amigdala və hipokampus. Bir qoxu ilə qarşılaşdığımız zaman qoxu molekulları burnumuza doğru hərəkət edir və burada qoxu molekullarını tanıyan və onlara cavab verə bilən xüsusi duyğu neyronlarını ehtiva edən bir toxuma parçası olan qoxu epiteli ilə qarşılaşır. Bu neyronlar qoxu siniri boyunca qoxunun işlənməsinin başladığı beynin ön hissəsində yerləşən qoxu lampasına siqnallar göndərir. Beləliklə, müəyyən bir qoxu hiss etdiyimiz zaman beyin təkcə qoxunu qeyd etmir. O, həm də həmin qoxu ilə bağlı xatirələrə və duyğulara daxil olur. Məhz buna görə də müəyyən bir ətir qoxusu sizi anında həyatınızın müəyyən bir dövrünə qaytara bilər və ya müəyyən qidaların qoxusu ailə yığıncaqları və ya hadisələrlə bağlı xatirələri canlandıra bilər.
Bəs niyə beynimiz hər qoxunu deyil, yalnız bəzi qoxuları xatırlayır?
Bəzi qoxuların xatirələri tətikləməsinin səbəbi beynimizin qoxuları və xatirələri necə emal etdiyi ilə çox bağlıdır. Digər hisslərimizdən fərqli olaraq, iybilmə sisteminin beynin yaddaş və duyğular üçün vacib olan iki sahəsi olan hipokampus və amigdala ilə birbaşa əlaqəsi var. Bir qoxu ilə qarşılaşdığınız zaman burnunuzdakı qoxu reseptorlarınıza siqnal göndərir.
Burada beyin qoxunu emal etməyə başlayır. Müəyyən bir qoxu yaddaşı işə sala bilər, çünki siz bu qoxunu keçmişinizdəki müəyyən bir hadisə və ya anla əlaqələndirirsiniz. Məsələn, müəyyən bir çiçək növünün qoxusu sizə uşaqlıqda ziyarət etdiyiniz bağçanı xatırlada bilər və ya müəyyən bir yeməyin ətri sizi xüsusi bir ailə toplantısına qaytara bilər. Bu birləşmələr çox vaxt biz fərqinə varmadan baş verir və onlar inanılmaz dərəcədə güclü və uzunmüddətli ola bilər.
Qoxu duyğumuz duyğularımızla dərindən bağlıdır. Bu əlaqə, qoxulardan gələn sensor girişin beynimizdə izlədiyi unikal yoldan irəli gəlir.
Üstəlik, duyğularımız da qoxu qəbulumuza təsir edə bilər. Məsələn, yaxşı əhval-ruhiyyəniz varsa, bir qoxunu daha xoş kimi qəbul edə bilərsiniz. Əksinə, əgər əhvalınız pisdirsə, eyni qoxunu xoşagəlməz hiss edə bilərsiniz. Bundan əlavə, tədqiqatlar göstərdi ki, xoş qoxular əhval-ruhiyyəmizi və rifah hissimizi yaxşılaşdıra bilər.
Qoxu və yaddaş arasındakı bənzərsiz əlaqənin psixi sağlamlıq müalicəsindən tutmuş Alzheimer və ya demans xəstələri üçün yaddaş baxımına qədər müxtəlif üsullarla terapiya olaraq istifadə edildiyini bilirdinizmi?
Alzheimer xəstəliyi və ya demans xəstələri üçün tanış qoxular xatirələri tətikləmək və idrak fəaliyyətini stimullaşdırmaq üçün istifadə edilə bilər. Məsələn, müəyyən bir ətir və ya sabunun qoxusu insana müəyyən bir şəxsi və ya hadisəni xatırlada bilər və yaddaşının getdikcə çətinləşən hissələrinə daxil olmağa kömək edə bilər. Bu terapevtik yanaşma bu şəxslər üçün rahatlıq təmin edə, söhbəti təşviq edə və həyat keyfiyyətini yaxşılaşdıra bilər. Nəticə olaraq, qoxu yaddaşının terapevtik istifadəsi çox geniş və güclüdür. Qoxunun istifadəsi sağlamlığımıza, yaddaşımıza və emosional rifahımıza böyük təsir göstərə bilər.
Mənbə: Onedio
Tərcümə etdi: Aysel Qasımova
