Yeni bir araşdırma sensor məlumatların zaman axını haqqında qavrayışımızı necə formalaşdıra biləcəyini göstərir.
Hamımızın universal zaman hissi varmı? Bir çox elm adamının bu konsepsiya haqqında bilmədiyi var, lakin bəziləri zamanın keçməsi haqqında qavrayışımıza rəhbərlik edən bütün insanlar tərəfindən paylaşılan "daxili saatın" mövcudluğunu təklif edir. Lakin, "Nature Human Behavior" jurnalında dərc edilən yeni bir araşdırma bu fikrə zidd olan əlavə dəlillər təqdim edərək, ətraf mühitin dəyişməsinin müşahidə etdiyimiz zamanın keçməsinə dair qavrayışımızı necə formalaşdıra biləcəyini ortaya qoyur.
Dr. Martin Viner və Corc Meyson universitetindən olan həmkarları dörd təcrübədən birində iştirak etmək üçün hər biri 170 iştirakçı cəlb etdi. İlk iki təcrübə səhnənin ölçüsünün və dağınıqlığının zaman qavrayışına necə təsir etdiyinə diqqət yetirdi. İştirakçılara vanna otağı, teatr və ya hava limanı terminalı kimi müxtəlif ölçülərdə və müxtəlif miqdarda qarışıqlıqdan ibarət müxtəlif məkanların fotoşəkilləri nümayiş etdirildi. İştirakçılardan ekran vaxtı 300 ilə 900 millisaniyə arasında dəyişən hər bir şəkil üçün hər şəkli "uzun" və ya "qısa" kimi qiymətləndirmələri istənilib. Nəticələr göstərdi ki, iştirakçılar əslində olduğundan daha böyük, daha az mürəkkəb şəkillərə baxdıqlarını hiss etdilər. Bu təsir “zamanın genişlənməsi” adlanır və bu, həm də cansıxıcı olduğunuz zaman vaxtın niyə belə yavaş keçdiyini izah edir.
Növbəti iki təcrübə təsvirin yaddaqalanlığı və zamanın genişlənməsi arasındakı qarşılıqlı əlaqənin araşdırılmasına yönəldilib. Yadda qalma elm adamları tərəfindən tam başa düşülməsə də, təsvirin nə qədər fərqli olması kimi xüsusiyyətlərlə əlaqəli olduğu düşünülür. Araşdırma ilə bağlı mətbuat konfransında Dr. Viner başqa maraqlı nümunələr də verdi. Məsələn, qırmızı rəng yaddaşda mavidən daha uzun müddət qalır və böyük rəqəmlər olan şəkillər də daha yaddaqalan olur. Əvvəllər yaddaqalanlıq üçün qiymətləndirilmiş şəkillər bazasından istifadə edərək, iştirakçılardan şəkilləri yenidən “qısa” və ya “uzun” kimi qiymətləndirmələri istəndi. Son sınaqda iştirakçılardan hər bir şəkilə baxdıqları müddətdə düyməni basıb saxlamaları istəndi. Ertəsi gün onlar bir gün əvvəl gördükləri şəkilləri düzgün seçib-seçmədiklərini görmək üçün sürpriz xatırlama testi üçün laboratoriyaya qayıtdılar. Daha yaddaqalan görüntülər də vaxt uzadıcı təsir bağışladı. Bundan əlavə, iştirakçıların vaxt haqqında qavrayışı daha dəqiq idi və yaddaqalan şəkillərə baxarkən reaksiya müddətləri daha sürətli idi. İştirakçılar ertəsi gün ən uzun müddətə baxdıqlarını düşündükləri şəkilləri daha yaxşı xatırladılar. Bu maraqlı nəticə, kiməsə daha uzun müddət nəyəsə baxırmış kimi hiss etdirmənin əslində onu yadda saxlamaq qabiliyyətini artıra biləcəyi ehtimalını irəli sürən ilk tapıntı idi.
Bütün bunların mənası, Dr Vinerin fikrincə, zamanın qavranılması beyində duyğuların iştirakından çox təsirlənən çox əsas funksiyadır. Tapıntılar "universal daxili saat" ideyasına qarşı çıxsa da, komanda daha çox araşdırmaya ehtiyac olduğunu etiraf edir.
Bunun niyə baş verdiyinə gəlincə, ola bilsin ki, bu, insanlara ətraf mühit haqqında mümkün qədər çox şey öyrənməyə kömək etmək üçün təkamül edib. Dr. Viner izah edir ki, bir səhnəyə baxarkən insan beyninin işləmə müddəti cəmi 1 saniyədir. Vaxtın uzadılması beynin bunu daha da artırmasına imkan verə bilər və potensial əhəmiyyətli məlumat toplamaq üçün ona daha çox vaxt verə bilər. Bu, çox mürəkkəb bir mənzərəni müşahidə edərkən vaxtın tükəndiyi hissi ilə də üst-üstə düşə bilər.
İnsan görmə qabiliyyəti dağınıqlıqla mübarizə aparmaqda çox yaxşı deyil, buna görə də beyin məlumatı ayırd etməyə vaxt sərf etməkdənsə, bu vəziyyətlərdə enerjiyə qənaət edə bilər. Tədqiqat öz zehnimiz haqqında anlayışımızı təkmilləşdirməkdən əlavə mühüm təsirlərə malikdir. Süni intellekt getdikcə daha çox insan cəmiyyətinə inteqrasiya olunur, lakin onun insanlarla düzgün qarşılıqlı əlaqədə olması üçün biz onu hazırda çatışmayan zaman anlayışı ilə aşılamaq üçün bir yol tapmalıyıq. Zaman qavrayışının psixologiyasını daha yaxşı başa düşmək, zaman anlayışını pozduğu bilinən şizofreniya və DEHB kimi pozğunluqları olan insanlara kömək etməkdə də faydalı ola bilər. Nəticə etibarı ilə, tapıntıların əksəriyyəti hələlik hipotetik olaraq qalır, lakin gələcək eksperimentlərin nələri aşkar etdiyini görmək maraqlı olacaq.
Mənbə: Arkeofili
Tərcümə etdi: Fatimə Şükürova
