Arxeoloqlar 100 il əvvəl Mississippi Asylum qəbiristanlığında basdırılmış “çini öd kisəsi” olan qadının qalıqlarını aşkar ediblər. Təxminən 100 il əvvəl Mississippi Dövlət Sığınacağında bir qadın o qədər nadir bir xəstəlikdən öldü ki, bu, sığınacaqda qeyd edilməmiş qəbirləri qazan müasir arxeoloqları çaşdırdı.
Lakin tezliklə komanda tibbi əməkdaşların köməyi ilə qadının skelet qalıqlarındakı sərt yumurta formalı obyektin əvvəllər arxeoloji skeletlərdə tapılmayan “çini öd kisəsi” olduğunu müəyyən etdi. Yeni nəşr olunan araşdırmada tədqiqatçılar bir əsrdir qorunan öd kisəsinin nadir kəşfini ətraflı şəkildə izah etdilər. Bir insanın ölümündən sonra orqanlar normal olaraq zamanla tamamilə çürüyərkən, bu halda öd kisəsi kalsifikasiya olunmuşdu. Bu, orqanın əzələ divarında kalsiumun yığılması və onun sərtləşməsinə səbəb olan bir proses idi. Tibb ədəbiyyatında tez-tez çini öd kisəsi adlandırılan qorunub saxlanılan orqan ruhi xəstəxana qəbiristanlığında basdırılmış orta yaşlı qadının skeleti ilə əlaqələndirilirdi. 1855-ci ildə yaradılan və 1935-ci ildə bağlanan ruhi xəstəxanada on minlərlə xəstə müalicə olunurdu. Onlardan təxminən 7000-i iqamətgahda olarkən öldü və taxta baş daşları olan sadə şam tabutlarında basdırıldı. Qəbiristanlıq 2012-ci ildə Missisipi Universitetinin Tibb Mərkəzinin ərazisində olan ərazinin inkişafı zamanı yenidən kəşf edilib. Bioarxeoloq Cennifer Makın rəhbərlik etdiyi Asylum Hill Layihəsinin qazıntıları 2022-ci ildə başladı. "Müasir Amerika cəmiyyətində öd kisəsi xəstəliyi çox yayılmışdır, lakin son bir neçə onillikdə nisbətlər artmışdır" dedi Mack. Bununla belə, arxeoloji kontekstlərdə bəzən kiçik öd kisəsi daşlarına rast gəlinsə də, bu, arxeoloji məzarda çini öd kisəsinin aşkar edildiyi ilk xəbərdir. Müasir tibbi araşdırmalarda çini öd kisəsinin xolesistit adlanan bir xəstəlik olan orqanın xroniki iltihabı nəticəsində yaranan nadir bir vəziyyət olduğu düşünülür. Çini öd kisəsinin əmələ gəlməsinin dəqiq səbəbi bilinməsə də, orqan divarının minerallaşdığı aydındır. Bu vəziyyəti olan insanlar tez-tez asemptomatikdir və qadınlara kişilərdən beş dəfə çox təsir göstərir. Uzunluğu 46 millimetr və eni 28,5 mm olan qəbirdəki əşyanın çəkisi təxminən 16,1 qram idi. Tədqiqat qrupu kalsifikasiya edilmiş kənarın qeyri-müntəzəm səthinin altında tək böyük öd daşı tapdığı üçün rentgen şüaları və mikro-CT taramaları vasitəsilə bunun çini öd kisəsi olduğu müəyyən edildi. "Gülməli idi ki, bu obyekt əvvəlcə bioarxeoloqlar üçün maraqlı sirr olsa da, onu demək olar ki, bir baxışda layihəmizdə iştirak edən təqaüdçü cərrah müəyyən etdi" dedi Mack. Sığınacaq Təpə Layihəsi tərəfindən üzə çıxarılan ilk 100 məzarda tədqiqatçılar öd kisəsi daşı olan 5 nəfər, həmçinin çini öd kisəsi olan qadın tapıblar. Tədqiqatçılar yazır ki, "xolesistitli sığınacaq xəstələrinin açıq-aşkar yüksək nisbəti təsadüfdür, çünki öd kisəsi xəstəliyi ilə psixi xəstəlik və ya nöropsikiyatrik simptomlara səbəb olan fizioloji xəstəliklər arasında heç bir əlaqə tapılmamışdır". Tədqiqatda iştirak etməyən Polşanın Lodz Universitetindən paleopatoloq Françesko Mariya Qalassi bu birgə araşdırmanı maraqlı hesab etdiyini deyir. Lakin Qalassi keçmişdə istifadə edilən dərmanların bu xəstələri öd kisəsi xəstəlikləri üçün daha çox risk altında qoyub-qoyamayacağı ilə maraqlanır. Məsələn, tiryəkdən istifadənin Oddi sfinkterinin (öd və mədəaltı vəzi şirəsinin nazik bağırsağa axmasına imkan verən açılıb-bağlanan əzələ) spazmına səbəb olduğu və qaraciyər və öd kisəsini birləşdirən boruda öd axmasına səbəb olduğu məlumdur. Qalassi təklif edir ki, əgər mümkünsə, bu psixi müəssisədə xəstələrə verilən dərmanları öyrənmək və onların potensial sağlamlıq əlaqələrini qiymətləndirmək məntiqli olardı. Tədqiqatçılar araşdırmada yazır ki, gələcəkdə çini öd kisəsinin tərkibinə dair əlavə testlər aparıla bilər. Məqsəd arxeoloqlara öd daşlarını daha yaxşı müəyyən etməyə kömək edəcək kimyəvi tərkib məlumat bazası yaratmaq olacaq, Mack deyir
Mənbə: Arkeofili
Tərcümə etdi: Fatimə Şükürova
