Niyə yarpaqların rəngi dəyişir?
Artıq bilirsiniz ki, ağacların yarpaqları yaşıl xlorofil molekullarını itirdikləri üçün payızda rəng dəyişir. Ancaq bu, ilk növbədə yarpaqların niyə rəng dəyişdirdiyini izah etmir.
Yarpaqlı ağaclar qışlama xərclərinin qarşısını almaq üçün yarpaqlarının düşməsinə imkan verir. Lakin ağaclar torpaqdan zəhmətlə çıxardıqları bütün qiymətli qida maddələrini itirsələr, yarpaqların dəyişdirilməsi çox baha başa gələcək. Əvvəlcə ağaclar yarpaqları emal edir, içəridən hüceyrələri və fotosintetik aparatları sökərək, sərf olunan azot və fosforu özünə qaytarır, gələn yaza qədər budaqlarda saxlayır. Bunu etmək çox çətindir, çünki xlorofil molekulları emal zamanı günəş enerjisini udmaqda davam edir.
Amma fotosintez artıq baş vermir və onlar enerjini hazırda istifadə edilməyən oksigen molekullarına ötürməyə başlayırlar. Bu molekullar yarpağın qida maddələrini toplayan və ağaca daşıyan hissələrini zədələyərək məhv edir. Bu dağıdıcı təsiri minimuma endirmək üçün yarpaqlar xlorofilini daha az zərərli molekullara ayırır, onlar çox vaxt şəffaf və ya bəzən sarı olur.
Parlaq yaşıl molekullar yox olduqdan sonra yarpaqda olan sarı və narıncı piqmentlər sırasıyla yarpaqları sarı və narıncı rəngə çevirir. Bəzi ağaclar xlorofilin zərərli təsirlərindən daha etibarlı qorunma seçirlər. Yarpaqların işlənməsi başlayanda, ağaclar xlorofilin günəş işığından keçməməsi üçün xüsusi piqmentlər istehsal edir.
Bu piqmentlər ən çox qırmızı və ya bənövşəyi olur. Onlardan istifadə edən ağacların yarpaqları payızda qırmızıya çevrilir. Nəfis sarı və qırmızı xalatlar ağaclara köhnə yarpaqlardan fosfor və azotun 50%-ə qədərini geri qaytarmağa imkan verir ki, bu da yazda yaşıl olanların böyüməsinə kömək edəcək. Ağaclar dünyanın ən gözəl təkrar emal fabrikləridir.
Mənbə: educon.by
Tərcümə etdi: Aytac Şirəliyeva
