Azərbaycanda Novruz adət-ənənələri
Novruz mühüm bayramdır və azərbaycanlıların gözəl xalq adət-ənənələrindən biridir. Novruz bahar bayramıdır, yeni ilin başlanğıcıdır. Novruz bayramından əvvəl azərbaycanlılar Köhnə ilin bitməsini və Yeni ilin başlanğıcını simvolizə edən dörd qış gününü qeyd edirlər. Söhbət dörd bayramqabağı çərşənbədən gedir:
– Su çərşənbə,
– Odlu çərşənbə,
– Torpaq ərşənbə,
– Axır çərşənbə.
Məşhur inanclara görə, ilk çərşənbədə su təzələnir, durğun sular hərəkətə başlayır. İkincidə od, üçüncüdə yer təzələndi, artıq dördüncü çərşənbədə yel ağacların qönçələrini açıb, xalq inancına görə bahar gəlib.
Novruz bayramı bir çox maraqlı mərasimləri, ayinləri və adət-ənənələri həyata keçirmək imkanıdır. Onlardan biri budur. Misal üçün: axşam saatlarında hər ailə evin damında nə qədər insan yaşayırsa, o qədər məşəl yandırır. Bütün üzvlər xüsusi sehr atarkən yanan atəşin üstündən tullanmalıdır. Yanğın sönəndən sonra qızlar və oğlanlar külləri yığıb kəndin kənarına və ya yola tökürlər. Odun təmizləyici atəşi simvolik olaraq bütün keçmiş uğursuzluqları yandırır, hətta xatirəsi yaddaşdan və küllə birlikdə evdən silinir.
Başqa bir inanca görə, subay qızların xoşbəxt olması üçün gün ərzində bədbəxtlik əlaməti olaraq bir küpə su qabına “qara” sikkələr atılır, axşam isə gün batmazdan əvvəl bu su sikkələrlə birlikdə küçəyə atılır. “Axır çərşənbə” günü qaranlıq çökməmişdən əvvəl fal açmaq adət idi. Azərbaycanlı qızlar və oğlanlar adətən qonşularının qapısına gəlib onların söhbətini “eşidir”, sonra eşitdikləri ilk sözlərə əsasən, arzularının həyata keçməsi barədə nəticə çıxarırdılar. Bu gündə bir çox ailələr də Hafiz Şirazinin kitabından istifadə edərək fal açıblar.
Bayramqabağı rituallar arasında başlıcası məhsuldarlığı simvolizə edən və kult əhəmiyyəti olan səməni (boşqabda cücərmiş buğda) ritualının hazırlanmasıdır. Səməni hazırlamaq mərasimi ritual mahnılar və rəqslərlə müşayiət olunur. Köhnə ilin son günü azərbaycanlılar arasında da xüsusi bayram sayılır. Bayramdan bir gün əvvəl bütün ailə evdə toplanır. Baş üçün xüsusi döşək düzülüb. Ailənin atası namaz qılır, sonra dua oxuyur. Onun icazəsi olmadan heç kim yeməyə toxunmağa cürət etmir. Yeməyin başlandığını bildirən güllə səsi eşidən kimi sahibə südlü plov gətirir.
Bayram günü açılan evlərin qapıları və qapıları ev sahibini qonaqlara xəbər verdi. Bayram məclisinə gələnləri ev sahibinin böyük oğlu və ya qardaşı oğlu qarşılayırdı. Yeni gələnin əllərinə qızılgül suyu səpib evə dəvət etdilər. Ev sahibinin işarəsi ilə dərhal qonaq üçün çay gətirildi. Belə səfərlər üç gün ərzində həyata keçirilib. Sonra növbə bir həftə Novruz bayramını qeyd edən qadınlara çatdı. Köhnə ilin son gecəsində bütün ailə üzvləri köhnə ilin bütün bədbəxtliklərini “yumaq” üçün yatmazdan əvvəl bir-birinə su səpdilər.
Bu gündə bayram süfrəsi xüsusidir. Süfrədə adları “s” hərfi ilə başlayan yeddi yeməkdən ibarət yemək olmalıdır. Bunlar sumaq (ədviyyat), sud (süd), sirkə (sirkə), səməni, səbzi (göyərti) və s.. Süfrəyə sadalanan yeməklərdən əlavə güzgü, şam və rəngli yumurta qoyulur. Yuxarıda göstərilənlərin hamısı simvolik məna daşıyır. Şam insanı pis ruhlardan qoruyan oddur. Yumurta və güzgü köhnə ilin sonunu və yeni ilin ilk gününün başlanğıcını simvollaşdırır. Azərbaycanlılar güzgüyə rəngli yumurta qoyurlar. Və yumurta yellənən kimi Yeni il başlayır. Süfrədə oturanların hamısı bir-birini təbrik etməyə başlayır.
Yeni il şənliyi Novruzun 13-cü günü başa çatır. Bu gün şəhərdən kənarda kütləvi şənliklər, qədim oyunlar - dəvə və at yarışları, qızların və qadınların kişilərlə bərabər iştirak etdiyi müxtəlif yarışlar keçirilir. Qədim bayram Novruz Bayramı azərbaycanlıların ən qədim və gözəl bayramıdır.
Mənbə: advantour.com
Tərcümə etdi: Aytac Şirəliyeva
