Atmosferə girən bir meteorun səmada buraxdığı istilik və işıq izidir. Odur ki, bunun hərfi mənada “ulduz sürüşməsi” ilə heç bir əlaqəsi yoxdur.
Atmosferə daxil olan meteoroidlər, mikrometeoroidlər, kometlər və ya asteroidlər atmosferimizdəki hava molekulları ilə toqquşması nəticəsində sürtünmə qüvvələrinin təsiri ilə çox yüksək temperaturlara çatır, istilik və işıq yaymağa başlayır. Digər tərəfdən, çox sürətlə hərəkət etdikləri üçün səmada uzun, nazik bir xətt kimi görünürlər.
Ulduzlar düşür?
Gecə səmasında gördüyümüz bütün ulduzlar bizim bir hissəsi olduğumuz Süd Yolu Qalaktikası daxilində yerləşir. Ulduzların parlaqlığı onların hansı ulduz növündən asılı olaraq dəyişir. Üstəlik, nə qədər uzaqda olsalar, bir o qədər sönük görünürlər. Amma nə qədər yaxın olsalar da, aralarındakı məsafələr o qədər astronomikdir ki, o ulduzların içində olduqları kosmosda bir hərəkəti olsa belə, biz insan həyatımızda bu hərəkəti görməkdə çətinlik çəkərdik. Necə ki, üfüqdə sürətlə gedən bir gəminin dənizi parçalayan sürətli hərəkətini heç vaxt fərq etmədik. Yəni onilliklər ərzində səmadakı ulduzların hərəkətini bir gecədə görmək belə asan deyil. Ancaq şübhəsiz ki, bəzi ulduzların səmadakı mövqeləri zamanla, 10.000 il ərzində dəyişir.
Ulduz sürüşməsi dediyimiz meteor yağışına səbəb olan qayalar çox yüksək sürətlə hərəkət etdiyi üçün adətən bir göz qırpımında yox olurlar. Bir neçə saniyə ərzində nisbətən böyük olanları görmək mümkündür. Onların parıldamasının səbəbi çox yüksək sürət səbəbiylə atmosferdəki sürtünmə nəticəsində yanmalarıdır. Onların forması aerodinamik olmadığı üçün bu yanma hadisəsi qaçılmazdır. Odur ki, ulduz sürüşməsi termini elmi termin deyil və düzgün deyil. Sürüşən ulduzların yeganə oxşarlığı odur ki, onlar adətən ulduzlar kimi sönük olurlar və axan ulduz təəssüratı yaradırlar. Müşahidə olunan hadisə əslində meteoritin atmosferə girərək yanmasıdır. Bəzən meteorlar bu prosesdə parçalandıqca geridə buraxdıqları quyruqlar qısa müddət ərzində görünə bilər. "Alov topu" termini ümumiyyətlə, belə demək mümkünsə, yavaş hərəkət edən belə böyük, parlaq meteorlar üçün istifadə olunur. Üstəlik, onların rəngləri tərkibindəki elementlərdən asılı olaraq dəyişə bilər.
Meteor yağışları
İlin müəyyən vaxtlarında, Yerin orbiti kometin orbiti ilə üst-üstə düşdüyündə, biz kometin geridə qoyduğu meteoroid zibilindən keçirik. Bu xarabalıqlara qərq olan Yer kürəsi sıx bir meteorit bombardmanına məruz qalır. İlin müəyyən vaxtlarında baş verən bu hadisəyə meteor yağışı deyirik.
Orbital hərəkətə görə qaya buluduna qərq olduğumuz üçün axan ulduzlar dediyimiz meteor yağışı səmanın müəyyən bir nöqtəsindən baş verir. Bir ərazidən çölə səpilən meteoritləri seyr edirsiniz. Meteor yağışı səmada bu bölgəyə uyğun gələn bürclərə görə adlandırılıb. Bunlardan ən məşhuru Perseid meteor yağışıdır ki, bu yağış Yer kürəsinin şimal yarımkürəsində yay aylarında baş verdiyi üçün asanlıqla müşahidə olunur. Perseid adı yuxarıdakı şəkildə gördüyümüz kimi Perseus (qanadlı at) bürcündən xaricə şüalanmasından irəli gəlir.
Perseid meteor yağışını izləmək üçün mütləq səmanın həmin hissəsinə baxmaq lazım deyil. Çox vaxt onlar kifayət qədər böyük bir əraziyə yayılırlar. Amma onlar həmişə bu istiqamətə işarə edirlər. Amma bu o demək deyil ki, o gün gördüyünüz bütün meteoritlər oradan olacaq. Axı meteor yağışı olduğu üçün digər daşlar növbə gözləmək məcburiyyətində deyil!
Axan ulduz fotoları (Meteor yağışı)
Bəzi atıcı ulduz hadisələri (indi onların meteor olduğunu bilirik) digərlərindən daha möhtəşəmdir. Bunlar nisbətən böyük daşlardır və güclü parıltıya səbəb olur. Onlar adətən kiçik olanlardan daha uzun müddət müşahidə edilə bilər. Bu səbəbdən od kürəsi kimi irəli gedənlərə atəş topları deyilir. Aşağıda APOD-a çevrilmiş ulduzların bəzi fotolarını görə bilərsiniz. Unutmayın: bəzi meteor yağışları digərlərindən daha az yaygındır. Burada ən mühüm amil saatda görə biləcəyiniz meteorların sayıdır. Digər tərəfdən, məsələn, qış aylarında düşərsə, buludlu hava ehtimalı var. Meteor yağışları haqqında bilməli olduğumuz son vacib məlumat onların meydana gəldiyi tarixdir. Bu proses adətən bir ay kimi uzun çəksə də, meteor yağışının maksimum olduğu günün tarixi verilir. Bununla belə, əgər onu vermişsinizsə, narahat olmayın, bir neçə gün ərzində hələ də əhəmiyyətli bir dəyər görə bilərsiniz! Əlbəttə ki, siz şəhərin yanlış istifadə olunan işıqlandırması ilə ləkələnmiş səma buludunun altında deyilsinizsə.
Mənbə: Evrimağacı
Tərcümə etdi: Aysu Əsgərzadə
