Biləcikdə Osmanlı marqraşı İsa Sofinin adına tikilən türbədə aşkar edilən şaman rəsmlərinin XVIII-IX əsrlərə aid olduğu aydınlaşdı. Biləcikin Söğüt rayonunun Borçaq kəndində yerləşən İsa Sofi türbəsində əvvəlki illərdə başlanılan təmir zamanı üst suvaqı sıyrılaraq üzə çıxarılan bəzəklər az xarab olmaqla günümüzə qədər gəlib çatıb. Göy Tanrısı inancını əks etdirən divar rəsmləri bu inancın anlayışlarını əks etdirən çox əhəmiyyətli bir sənəddir.
Vəqf sənədlərindən məqbərə tikilən İsa Sofinin Osman bəyin dövründə burada lojası olduğu və buranın ona ithaf edildiyi məlumdur. Digər tərəfdən, onun Ərtoğrul Qazinin silahdaşı olması barədə yerli əhali arasında bu günə qədər gəlib çatan bir söz-söhbət var. İsa Sofinin adından da anlaşılır ki, o, din xadimi olduğundan və adına məqbərə tikildiyi üçün cəmiyyətdə öndə gedən şəxs olub. Bununla belə, türbədəki qeyri-islami ünsürlər onun yaşadığı camaat və İsa Sofinin onlarla əlaqəsi haqqında ipucları ehtiva edir. Sözügedən türbə arxitekturası İlk Dövr Osmanlı türbəsi memarlığına uyğun olsa da, 2016-cı ildə xəzinə ovçuları tərəfindən dağıdıldıqdan sonra başlanan bərpa işləri çərçivəsində həyata keçirilən suvaq sıyrılması nəticəsində ortaya çıxan bəzəklərin heç bir əhəmiyyəti yoxdur. müasirlərinə və ya Anadoludakı hər hansı türbəyə bənzəyir. Görünür, türbədəki əl işi bəzəkləri Göy Tanrı inancında və müasirlərində istifadə olunan nəbati və həndəsi motivlərdən tamamilə fərqlidir. Türbənin bütün divarlarında və günbəzin ətəylərində daha çox qırmızı və boz rəngli bəzəklər vardır. Dekorasiyalarda türklərin kainat danışması, şamanın göyə qalxması, həyat ağacı kimi mövzular şaman motivləri ilə təsvir edilib. Dekorasiyalar arasında iki gəmi motivindən birinin mərhumun ruhunu səmanın 16-cı qatında Ülgenə apardığı, digər gəminin isə 17 dənizin qovuşduğu yeri göstərdiyi və bunların birlikdə ifadəsi olduğu düşünülür. Günbəz nağarasının üzərində üfüqi və şaquli hissələrə bölünmüş bəzəklər yeri, insanları yeraltını, yəni ümumən, kainatın təbiətini təsvir edən şaman düşüncə sistemininifadə edir. Tez-tez istifadə olunan günəş motivi və şimşək motivi türk mifologiyasının tanrılarını təmsil edir. Heyvan motivlərindən stilize edilən quş fiqurunun Qızıl Şamanın o biri dünyaya səyahəti zamanı istifadə etdiyi "Bucu" və ya "Koarı" adlı ruh quşu ola biləcəyini düşünürlər.
Mənbə: Arkeofili
Tərcümə etdi: Fatimə Şükürova
