Adaptasiya nədir? Necə baş verir?
Adaptasiya: Bir orqanizmin öz yaşayış mühitinə və ya yaşayış yerlərinə daha asan uyğunlaşmasına və orada daha rahat yaşamasına imkan verən təkamül prosesidir
Adaptasiya təbii seçmə yolu ilə inkişaf edən bütün xüsusiyyətlərə verilən addır. Buna görə də adaptiv xüsusiyyət orqanizmin öz mühitində sağ qalma uğurunu (uyğunlaşma uğurunu) artırır. Bu əlamətlər müxtəliflik mexanizmləri ilə populyasiya daxilində təsadüfi və davamlı olaraq yaradılır, lakin yalnız müvafiq ekoloji şərait yarandıqda seçilir. Bu xüsusiyyətlərin təkamülü nəticəsində canlının yaşadığı mühitə “uyğunlaşdığını” deyirik.
Adaptasiya hadisəsi təkamüldən kənar bir kontekstdə mənasızdır; Başqa sözlə, uyğunlaşmaların təkamül dəyişiklikləri olmadığını iddia etmək tərif etibarilə oksimorondur. Bir şey adaptasiya olub da inkişaf edə bilməməsi ola bilməz. Bununla belə, təkamülə uğramış hər bir xüsusiyyət uyğunlaşma deyil.
Adaptasiya uyğunlaşma müvəffəqiyyəti ilə sıx bağlıdır. Maraq mövzusundan asılı olaraq uyğunlaşmanın müvəffəqiyyətini müxtəlif yollarla ölçmək mümkündür: ömür müddəti (həftələr və ya illərlə), doğulan nəsillərin sayı, reproduktiv yaşa çatan nəslin sayı və daha çox... Amma nə olursa olsun (təbii) seleksiya altında olan müsbət xüsusiyyətlər uyğunlaşma uğurunu artıracaq istiqamətdə seçilir. Bu seçim təzyiqi adətən ətraf mühitdəki dəyişikliklərlə tetiklenir.
Ətraf mühit dəyişməyə başlayanda ( ətraf mühit daim, lakin bəzən digər dövrlərə nisbətən daha tez və gözlənilmədən dəyişir) həmin populyasiyada artıq mövcud olan müxtəliflik seçilməyə başlayır və ya aradan çıxarılır. Seçilənlər bu dəyişən mühitə daha çox uyğunlaşa bilənlər, yəni üstünlüklü xüsusiyyətlərə malik olanlardır. Aradan çıxarılanlar bu dəyişən mühitə daha az uyğunlaşan, yəni mənfi cəhətləri olanlardır. Seçilənlər, onları üstünlük təşkil edən xüsusiyyətləri müəyyən edən genləri gələcək nəsillərə ötürmə ehtimalı daha yüksəkdir; Çünki üstünlükləri sayəsində onlar daha asan həyatda qalırlar və yaxud dezavantajlılara nisbətən daha çox çoxalırlar. Ortadan çıxarılanların, onları zərərli edən əlamətləri müəyyən edən genləri gələcək nəsillərə ötürmə ehtimalı azdır; Mənfi cəhətlərinə görə, üstünlükləri olanlara nisbətən daha az sağ qalmaq və ya çoxalmaq (yaxud heç sağ qalmamaq və ya çoxalmamaq) daha çətin olur.
Mənbə: Evrim Ağacı
Tərcümə etdi: Aminə Paşazadə
