Vitaminlər orqanizmin sağlam işləməsi üçün az miqdarda ehtiyac duyduğu təbii qidalarda çox az miqdarda olan üzvi birləşmələrdir. Vitaminlər ya orqanizm tərəfindən istehsal oluna bilmədiyi üçün, ya da kifayət qədər miqdarda istehsal olunmadığı üçün normal şəraitdə təbii qidalardan alınmalıdır. Vitaminlər yalnız pəhriz prosesində qəbul edilmir. Məsələn, insan orqanizmi günəş işığına məruz qaldıqda vitamin sintez edir və bu, insan orqanizmi üçün ən yaxşı D vitamini mənbəyidir.
Fərqli vitaminlər orqanizmdə müxtəlif rollar oynayır və sağlam qalmaq üçün insana hər vitaminin fərqli miqdarı lazımdır. Bədəndə hər hansı bir vitaminin çox az olması müəyyən və müxtəlif sağlamlıq problemlərinin inkişaf riskini artıra bilər.
Bu gün 13 növ vitamin müəyyən edilmişdir. Vitamin termini minerallar, əsas yağ turşuları və əsas amin turşuları kimi müəyyən edilən digər üç əsas qida qrupunu əhatə etmir. Əksər vitaminlər tək bir molekul deyil, əlaqəli molekullar qruplarından ibarətdir.
A, B1, B2, B3, B5, B6, B7, B9, B12, C, D, E və K vitaminləri məlumdur.
Vitamin A
Beta karoten, retinol və retina kimi də tanınan A vitamini yağda həll oluna bilir. İnsan orqanizmində göz sağlamlığı üçün lazımdır. Vitamin A çatışmazlığı gecə korluğuna və keratomalaziyaya səbəb ola bilər ki, bu da gözün şəffaf ön qatının qurumasına və bulanıqlaşmasına səbəb olur.
A vitamini adətən balqabaq, bəzi pendirlər, brokoli, yerkökü, ispanaq, kələm, qaraciyər, qovun, ərik, kələm, treska yağı, şirin kartof, yağ, süd və yumurta kimi qidalarda olur.
Vitamin B1
B1 vitamininin kimyəvi adı tiamindir. Vitamin B1 suda həll olunur. Vitamin B1 insan orqanizmində qan şəkərini parçalamağa kömək edən müxtəlif fermentlərin istehsalı üçün lazımdır. B1 vitamininin çatışmazlığı beriberi və ya sinir sistemi xəstəliyi olan vernik-korsakof sindromuna səbəb ola bilər.
Vitamin B1 adətən günəbaxan toxumu, donuz əti, qəhvəyi düyü, qaraciyər, gül kələm, qulançar, kələm, maya, kartof, portağal, dənli taxıllar, bütün taxıl çovdarı və yumurta kimi qidalarda olur.
C vitamini
C vitamininin kimyəvi adı askorbin turşusudur. Vitamin C suda həll olunur. Vitamin C insan orqanizmində kollagen istehsalına, yaraların sağalmasına və sümüklərin formalaşmasına kömək edir. O, həmçinin qan damarlarını gücləndirir, immunitet sistemini dəstəkləyir, bədənə dəmirin sorulmasına kömək edir və antioksidant rolunu oynayır. C vitamini çatışmazlığı diş ətinin qanamasına, dişlərin tökülməsinə, toxumaların zəif böyüməsinə və yaraların yavaş sağalmasına səbəb olan sinqa xəstəliyinə səbəb ola bilər.
C vitamini adətən müxtəlif meyvə və tərəvəzlərdə olur. Ancaq meyvə və ya tərəvəzin bişirilməsi C vitaminini məhv edir.
Vitamin D
D vitamininin kimyəvi adları erqokalsiferol və xolekalsiferoldur. D vitamini yağda həll olunur. D vitamini insan orqanizmində sümüklərin sağlam minerallaşması üçün lazımdır. D vitamini çatışmazlığı raxit və osteomalasiyaya, yəni sümüklərin yumşalmasına səbəb ola bilər.
Yağlı balıq, yumurta, mal əti qaraciyəri və göbələklərdə D vitamini olsa da, günəşdən və ya digər mənbələrdən gələn UVB şüalarına məruz qalmaq orqanizmə D vitamini sintez etməyə imkan verir.
Vitamin E
E vitamininin kimyəvi adları tokoferol və tokotrienoldur. E vitamini yağda həll olunur. E vitamininin insan orqanizmindəki antioksidan fəaliyyəti geniş yayılmış iltihab və müxtəlif xəstəliklərin riskini artıran problem olan oksidləşdirici stressin qarşısını almağa kömək edir. E vitamini çatışmazlığı nadir bir vəziyyətdir, lakin yeni doğulmuşlarda qan hüceyrələrinin məhv edildiyi hemolitik anemiya adlanan bir vəziyyətə səbəb ola bilər.
E vitamini adətən badam, bitki yağları, buğda rüşeymləri, fındıq, kivi, yaşıl yarpaqlı tərəvəzlər və yumurta kimi qidalarda olur.
Mənbə: Acıbadem
Tərcümə etdi: Sona Adgözəlova
