Kəpənəyin həyat mərhələsi
Kəpənək və güvə metamorfoz adlanan proseslə inkişaf edir. Bu, transformasiya və ya forma dəyişməsi mənasını verən yunan sözüdür.
Böcəklərin iki ümumi metamorfoz növü var. Çəyirtkələrin, kriketlərin, cırcıramaların və tarakanların natamam metamorfozları var. Cavanlar (pəri adlanır) adətən kiçik yetkinlərə bənzəyirlər, lakin qanadları yoxdur.
Kəpənəklər, güvələr, böcəklər, milçəklər və arılar tam metamorfoza malikdirlər. Gənc (nimfa əvəzinə sürfə adlanır) böyüklərdən çox fərqlidir. Həm də adətən müxtəlif növ yeməklər yeyir.
Kəpənəklərin və güvələrin metamorfozunda dörd mərhələ var: yumurta, sürfə, pupa və yetkin.
Yetkin dişi kəpənək tərəfindən bitkilərin üzərinə yumurta qoyulur. Bu bitkilər sonra yumurtadan çıxan tırtılların qidasına çevriləcəklər.
Yumurtalar yazda, yayda və ya payızda qoyula bilər. Bu, kəpənəyin növündən asılıdır. Dişilər bir anda çoxlu yumurta qoyurlar ki, heç olmasa bəziləri sağ qalsın.
Kəpənək yumurtaları çox kiçik ola bilər.
Tırtıl: qidalanma mərhələsi
Növbəti mərhələ sürfədir. Əgər böcək kəpənək və ya güvədirsə, buna tırtıl da deyilir. Tırtılın işi yemək və yeməkdir. Tırtıl böyüdükcə dərisini yarılar və təxminən 4-5 dəfə tökür. Bu zaman yeyilən yeməklər saxlanılır və daha sonra yetkinlik dövründə istifadə olunur. Tırtıllar bu mərhələdə öz ölçülərindən 100 dəfə böyüyə bilirlər. Məsələn, monarx kəpənək yumurtası sancaq başı ölçüsündədir və bu kiçik yumurtadan çıxan tırtıl o qədər də böyük deyil. Ancaq bir neçə həftə ərzində 2 düym uzunluğa qədər böyüyəcək. Tırtıl böyüdükdə və yeməyi dayandırdıqda pupa olur. Kəpənəklərin pupasına xrizalis də deyilir. Növlərdən asılı olaraq, pupa bir budaq altında asılmış, yarpaqlarda gizlənmiş və ya yeraltı basdırılmış ola bilər. Bir çox güvənin pupası ipək barama içərisində qorunur. Bu mərhələ bir neçə həftə, bir ay və ya daha çox davam edə bilər. Bəzi növlərdə iki il davam edən pupa mərhələsi var. Heç bir şey getmirmiş kimi görünə bilər, amma daxildə böyük dəyişikliklər baş verir. Sürfədə mövcud olan xüsusi hüceyrələr indi sürətlə böyüyür. Onlar yetkin kəpənəyin ayaqları, qanadları, gözləri və digər hissələrinə çevriləcəklər. Orijinal sürfə hüceyrələrinin çoxu bu böyüyən yetkin hüceyrələr üçün enerji təmin edəcək.
Yetkinlik mərhələsi kəpənəklər haqqında düşünən insanların çoxunun ağlına gələn şeydir. Onlar sürfədən çox fərqli görünürlər. Tırtılın bir neçə balaca gözü, qalın ayaqları və çox qısa antenaları var. Yetkinlərin uzun ayaqları, uzun antenaları və mürəkkəb gözləri var. Böyük və rəngli qanadlarından istifadə edərək də uça bilirlər. Onların edə bilməyəcəyi tək şey böyüməkdir. Tırtılın işi yemək idi. Yetkinlərin işi cütləşmək və yumurta qoymaqdır. Yetkin kəpənəklərin bəzi növləri çiçəklərdən nektarla qidalanaraq enerji alır, lakin bir çox növlər heç qidalanmır. Yetkin dişi yumurtaları üçün uyğun bitki tapmaq üçün asanlıqla bir yerdən başqa yerə uça bilir. Bu vacibdir, çünki tırtıllar uzaqlara səyahət edə bilmirlər. Yetkin kəpənəklərin əksəriyyəti cəmi bir və ya iki həftə yaşayır, lakin bəzi növlər qışda qışlayır və bir neçə ay yaşaya bilər.
Mənbə: ansp.org
Tərcümə etdi: Gülnisə Əfkari
