Şahmat iki oyunçu arasında şahmat taxtası və fiqurlarla oynanan stolüstü oyundur. Dünyada turnirlər təşkil olunur və bu idman növü hesab olunur.
Bu oyun şahmat taxtası adlanan 8×8 kvadrat sahədə 32 şahmat fiqurunun iştirakı ilə oynanılır. Ümumi 64 kvadratın yarısı qara, yarısı isə ağdır. Tərəflər ağ və qara rəngli daşlar götürürlər, oyun hər oyunçunun bir-bir hərəkət etməsi ilə irəliləyir. Oyunun əvvəlində ağ və qarada 16 plitələr var. Bunlar bir padşah, bir kraliça, iki qala, iki yepiskop, iki cəngavər və səkkiz piyondan ibarətdir. Oyunun məqsədi qarşı tərəfin padşahını mat etməkdir.
B.C. 2000-ci illərdə Misirdə piramidalardakı relyeflərdə şahmat oynanıldığına dair sübutlar var. Şahmat eramızın 6-cı əsrində Hindistanda yaranıb. Eramızın X əsrinə qədər Asiya, Yaxın Şərq və Avropaya yayıldı. Ən gec XV əsrdən etibarən Avropada zadəganlar arasında çox məşhur bir oyuna çevrildiyi üçün "kral oyunu" adlandırılmağa başladı. Qaydalar və formasiyalar zamanla müxtəlif dəyişikliklərə məruz qalıb və 19-cu əsrdə indiki standart formasını alıb. XX əsrdə Avropada cəmiyyətin yüksək intellektual təbəqələri arasında yayıldı və dünyanın ən məşhur oyunlarından birinə çevrildi.
Oyunun ixtirası ilə bağlı bir neçə əfsanə var. Onlardan biri də buğda dənəsi haqqında əfsanə olan Sissa ibn Dahidir. İranda şahmat VI əsrdən məlumdur. Buradan VII əsrdə İslamın yayılması ilə Yaxın Şərq və Şimali Afrikaya yayıldı. Əndəlus Əməviləri, İtaliya, Bizans İmperiyası və Rusiya vasitəsilə bu oyun IX-XI əsrlər arasında Avropanın digər bölgələrinə yayıldı. Burada, bir tərəfdən, cəngavərlərin yeddi şücaətli fəziləti sırasına daxil edilmiş, digər tərəfdən isə kilsə tərəfindən münasib hesab edilməmişdir. XV əsrdə oyun qaydaları qəti şəkildə dəyişdi.XIX əsrin ortalarından etibarən müntəzəm şahmat turnirləri keçirilir. İlk rəsmi Dünya çempionu Vilhelm Steinitz olub. 1924-cü ildə Ümumdünya Şahmat Federasiyası (FİDE) yaradıldı.
Kompüterlərin ixtirası ilə yaxşı şahmat oynaya bilən şahmat proqramları XX əsrin sonlarında bazara çıxdı. Bu proqramların bəziləri bu gün dünya çempionları səviyyəsində oynaya bilər.
Mənbə: Milliyet
Tərcümə etdi: Nailə Hadizadə
