Bilinən ən qədim pendir harada tapılıb?
Dünyanın "ən köhnə" pendirinə bir çox namizəd var, lakin qalib müəyyən parametrləri necə müəyyənləşdirdiyinizdən asılı olaraq dəyişir. Pendir indiki kimi məşhur idi. Onda da indiki kimi onun istehsalı dadlı bir şeyə çevrilmək üçün səbr və vaxt tələb edirdi. Bu gün arxeoloqlar əsrlər boyu müxtəlif yerlərdə qorunub saxlanılan müxtəlif pendir qalıqlarını tapırlar. Bu xarabalıqlar indi yemək üçün çox köhnədir. Beləliklə, günümüzə qədər gəlib çatmış ən qədim pendir qalığı hansıdır?
Cavab, çox şeydə olduğu kimi, “pendiri” necə təyin etdiyinizdən və onun hansı standarta uyğun tutulmalı olduğunu düşündüyünüzdən asılıdır. Bunu göstərmək üçün iki misal təqdim edirik.
İştirakçı 1: Qədim Misir pendiri
2018-ci ilin avqustunda arxeoloqlar Qədim Misir məzarını qazarkən tapılan ən qədim pendirlərdən biri olduğu üzə çıxan relikt müəyyən etdilər. Sözügedən məzar eramızdan əvvəl 13-cü əsrdə Misirin Memfis şəhərində yüksək rütbəli məmur Ptahmesə məxsus olub. Ptahmes məzarı ilk dəfə 1885-ci ildə aşkar edilsə də, tezliklə Qahirənin cənubunda, “Ölülər şəhəri” olan Sakkarada Misir səhrasının qumları altında yenidən itdi. Lakin arxeoloqlar onu 2010-cu ildə yenidən kəşf etdikdən bir neçə il sonra, qırıq bankaların olduğu künc anbar sahəsinə rast gəldilər. Bu bankalardan birində bərkimiş ağımtıl kütlə, eləcə də bankanın üzərini örtmək üçün istifadə edilmiş bir növ tekstil materialı var idi. Tədqiqatçılar maye xromatoqrafiya adlanan texnikadan istifadə edərək maddəni əvvəlcə əridərək, sonra zülal komponentlərini təmizlədikdən sonra analiz ediblər. Komanda daha sonra kütləvi spektroskopiyadan istifadə edərək müxtəlif molekulları ölçə bildi və bunun keçi və ya qoyun südü ilə qarışdırılmış inək südündən hazırlanmış süd məhsulu olduğunu müəyyən etdi. Qədim Misirdə süd tez qəbul edilməli idi, əks halda xarab olurdu. Ancaq misirlilər onu pendirə və ya qatıq kimi fermentləşdirilmiş məhsullara da çevirdilər. Bu qalıqlar 3200 ildən çox yaşı olan olduqca təsir edici pendiri təmsil edirdi. Bununla belə, insan və heyvanları öldürən potensial ölümcül bakteriya olan Brucella melitensis izlərini ehtiva etdiyi üçün artıq yeməli deyil. Bu bakteriya bu gün də dünyada mövcuddur və pasterizə olunmamış süd məhsulları qəbul edən insanlar bundan əziyyət çəkə bilərlər.
İştirakçı 2: Köhnə Xorvatiya pendiri
Ptahmes məzarından tapılan material bərk pendir kütləsi idi. Lakin arxeoloqlar daha qədim nümunələrə dair sübutlar tapdılar. Ancaq burada kiçik bir problem var. Sübutlar digərləri ilə müqayisədə qisməndir. Misirdəki arxeoloqların Ptahmes pendirini təhlil etdiyi həmin ildə başqa bir qrup indiki Xorvatiyada 7200 il əvvələ aid pendir istehsalının izlərini tapdı. Kəşf qədim saxsı qablarda yağ turşularının buraxdığı kimyəvi izləri tədqiq edən beynəlxalq tədqiqatçılar qrupu tərəfindən edilib. Daha sonra onlar öz tapıntılarını o dövrdəki əkinçilik təcrübələrinin tarixi sübutları ilə müqayisə etdilər və bu, onları qədim pendir istehsalı prosesinin nəticələrinə baxdıqları qənaətinə gətirdi. Dalmatiya sahili boyunca iki Neolit kəndində tapılmış gil qabların içərisində yağ turşuları aşkar edilmişdir. Tədqiqatçılar izlərdə tapılan daha ağır izotopların (karbon-13) daha yüngül karbon-12 atomlarına nisbətini diqqətlə araşdırdılar. İkisinin konsentrasiyasının süd və ya pendirin mövcudluğundan asılı olaraq dəyişdiyi məlumdur. Bu nümunədə onlar pendirdəki yağ turşularını təsdiqləyə bildilər. Bəs, sizcə tapılan ən qədim pendir nədir? “Pendir” anlayışınıza hansının uyğun gəlməsindən və həqiqi nümunəniz olduğunu söyləmək üçün lazım olan miqdarlardan asılı olmayaraq, bu yeməyin izlərinin belə qədim kontekstlərdə aşkar edilməsi olduqca diqqətəlayiqdir.
Mənbə: Arkeofili
Tərcümə etdi: Fatimə Şükürova
