İşarə dilləri qarşı tərəfə məna çatdırmaq üçün vizual kanaldan istifadə edən dillərdir. Onlar əl işarələri ilə də ifadə edilir. İşarə dilləri öz lüğəti və qrammatik quruluşu olan təbii dillərdir. Universal olmasa da, işarə dilləri arasında təəccüblü oxşarlıqlar var.
Dilçilər həm nitqi, həm də işarə ünsiyyətini təbii dil hesab edirlər, yəni hər ikisi mücərrəd, uzunmüddətli proses və zamanla diqqətlə planlaşdırılmamış təkamül nəticəsində yaranmışdır. İşarə dilləri şifahi olmayan ünsiyyət növü hesab edilən bədən dili ilə qarışdırılmamalıdır.
Harada kar cəmiyyətləri varsa, işarə dilləri faydalı ünsiyyət vasitəsi kimi inkişaf etmiş və yerli kar mədəniyyətlərinin əsasına çevrilmişdir. İşarə dili, ümumiyyətlə, kar və eşitmə qabiliyyəti zəif olan insanlar tərəfindən istifadə edilsə də, danışa bilməyən, tibbi vəziyyətə və ya əlilliyə görə danışıq dilindən istifadə edə bilməyən və ya yaşayan kar valideynlərin uşaqlarını eşidən şəxslər tərəfindən də istifadə edilə bilər. Və kar ailə üzvləri ilə (CODA) istifadə olunur.
Dünyada nə qədər işarə dilinin olduğu məlum deyil. Hər bir ölkənin ümumiyyətlə öz işarə dili olmasına baxmayaraq, bəzilərində birdən çox işarə var. Ethnologue jurnalının 2013-cü il buraxılışında 137 işarə dili göstərilir. Bəzi işarə dillərinin hüquqi statusu var, digərlərinin isə heç bir statusu yoxdur.
Dilçilər təbii işarə dillərini onlardan yaranan və ya sələfləri olan sistemlərdən, o cümlədən əl ilə kodlanmış dillərdən, ev işarəsi, körpə işarəsi və insan olmayan primatlar tərəfindən öyrənilən işarələrdən fərqləndirirlər.
İşarə dilinin tarixi
Kar icmaları tarix boyu işarə dillərindən istifadə etmişlər. İşarə dilinin ən qədim yazılı qeydi e.ə. Eramızdan əvvəl 5-ci əsrə aiddir və Platonun Kratil dialoqunda Sokrat deyir: “Əgər bizim səsimiz və ya dilimiz olmasaydı və bir-birimizə nə isə demək istəsəydik, əllərimizi, başımızı hərəkət etdirərək işarələr etməyə çalışmazdıqmı? Bədənimizin qalan hissəsi, indiki insanlar kimi?"
19-cu əsrə qədər işarə dilləri haqqında bilinənlərin çoxu dilin sənədləşdirilməsi ilə deyil, sözlərin şifahi dildən işarət dilinə köçürülməsini asanlaşdırmaq üçün hazırlanmış əllə hazırlanmış əlifbalarla (barmaq əlifbaları) məhdud idi. Leonlu Pedro Poncenin (1520 - 1584) ilk barmaq əlifbasını hazırladığı deyilir.
Mənbə: haberler.com
Tərcümə etdi: Nəzri Süleymanova
