İnternetə necə qoşulduğumuzu bilirsinizmi? Üfüqünüzü açacaq sualtı internet kabellərinin tarixçəsi və istifadəsi haqqında maraqlı məlumatlar.
1. Kabel çəkmə prosesi yavaş və bahalıdır.
Beynəlxalq internet məlumatlarının 95%-dən çoxu subokeanik rabitə kabelləri adlanan kabellər vasitəsilə daşınır. Everest dağının hündürlüyü qədər dərin olan bu kabellərin uzunluğu yüz minlərlə metrdir. Çəkilməsi çətin və bahalı olan bu kabellər mərcan rifləri, balıqların məskunlaşdığı yerlər və ümumilikdə ekoloji yaşayış mühiti nəzərə alınmaqla şəxsi qayıqlarla çəkilir.
Kabellərin diametri onların yerləşdiyi dərinliyə görə dəyişir.
Dayaz suda olan kabellər qutularla eyni diametrdədir, dərin suda olan kabellər isə flomaster kimi qalındır. Dərin sularda çox şey olmadığı üçün kabellər daha az qorunmağa ehtiyac duyur. Dayaz suda olan kabellər yüksək təzyiqli su axını ilə qumun altına basdırılır. Kabellərin təyinat yeri və uzunluğu kabelin çəkilməsi xərclərinə birbaşa təsir göstərir.
İnternet okeanın altında olduğu kimi yerin altında da həssasdır.
Bir neçə ildən bir tikinti işçiləri təsadüfən kabelləri zədələyir və bütün qitədə interneti bağlayırlar. Subokeanik kabellər üçün suyun altında bir çox təhlükə var. Köpək balıqları bir yana, təbii fəlakətlər, balıq torları və gəmi lövbərləri internet kabellərinə zərər verə bilər. Torontoda yerləşən bir firma Tokio və Londonu birləşdirmək üçün Şimal Buzlu Okeanı boyunca kabel çəkməyi təklif edib. Keçmişdə bu qeyri-mümkün hesab edilsə də, iqlim dəyişikliyi və buzların əriməsi sayəsində son dərəcə bahalı da olsa reallaşa biləcək layihələrdən biri kimi qəbul edilməyə başlanıb.
Dünyanı sualtı kabellərlə birləşdirmək yeni fikir deyil.
1854-cü ildə İrlandiya və Nyufaundlendi birləşdirən ilk transatlantik kabelin tikintisinə başlandı. Bu kabel dörd il ərzində çəkildi və ilk mesaj göndərildi.
Casusların sualtı kabellər üçün zəifliyi var...
Soyuq Müharibə dövründə SSRİ tez-tez iki dəniz bazası arasında zəif kodlu mesajlar ötürürdü. Sovet rəsmiləri güclü şifrələməni lazımsız hesab edirdilər, çünki bu bazalar sensorlarla dolu sovet ərazilərində yerləşirdi və birbaşa sualtı kabellərlə birləşdirilirdi.
IVY BELLS əməliyyatına son qoyan hadisə...
SSRİ müdafiəsinə nüfuz etməyə qadir olan xüsusi sualtı gəmi olan USS Halibut bu kabeli tapdı və tıxanma cihazı yerləşdirdi və kabellərdən keçən aylıq məlumatları topladı. IVY BELLS adlanan bu əməliyyat NSA-nın keçmiş analitiki Robert Pelton əməliyyat və missiya haqqında məlumatları SSRİ-yə satanda təhlükə altına düşdü.
Amerika şirkətlərinin telekommunikasiya sahəsində üstünlüyü var...
Amerika alimləri, mühəndisləri və şirkətləri bütün dünyada telekommunikasiya infrastrukturunun qurulmasında böyük rol oynadıqları üçün bu, ABŞ-a elektron casusluğa üstünlük verir. Bir çox məlumat xəttinin Amerikadan keçməsi də radio dinləməni çox asanlaşdıran amillərdən biridir.
Keçmiş NSA analitiki Edvard Snouden tərəfindən oğurlanmış sənədlər ortaya çıxanda, bir çox ölkələr Amerika agentlərinin məlumatları dinləmələri və internet infrastrukturlarının yenidən qurulmasını nəzərdən keçirmələri ilə bağlı qəzəbləndilər.
Dövlətlər casuslardan qorunmaq üçün sualtı kabellərə müraciət edirlər.
Məsələn, Braziliya, xüsusən Amerika şirkətlərinin müdaxiləsinin qarşısını almaq üçün ABŞ-dan tamamilə yan keçməyi və Portuqaliya üzərindən məftil etməyi seçdi.
Peyk vasitəsilə internetə qoşulsaydıq...
2022-ci ilə qədər orbitdə 5000-dən çox peyk var. Kometlərə zondlar endirmək, asteroidləri orbitdən yayındırmaq, gələcəkdə yaşamaq... Açıq görünür ki, kosmosdan internetə qoşulmaq okeanın o tayında naqil çəkməkdən daha yaxşı yoldur.
Sualtı rabitə kabelləri peyklərdən daha sürətli və ucuzdur.
Fiber optik kabellər və rabitə peykləri 1960-cı illərdə inkişaf etdirilsə də, peyklərin iki əsas problemi var: gecikmə və bit itkisi. Kosmosa və kosmosdan siqnalların göndərilməsi və qəbulu müəyyən vaxt tələb edir.
Bu arada tədqiqatçılar işıq sürətinin 99,7 faizində informasiya ötürə bilən optik liflər hazırlayıblar.
Sualtı kabellər olmadan internetə necə qoşula bilərik?
Sualtı kabellər olmadan internetin necə olacağı barədə fikir əldə etmək üçün şəbəkəyə fiziki əlaqəsi olmayan yeganə qitə olan Antarktidaya baş çəkə bilərsiniz. Qitə peyklərlə birləşir və ötürmə qabiliyyəti çox yüksəkdir. Mühüm davam edən iqlim tədqiqatlarını nəzərə alsaq, bu kiçik problem deyil. Bu gün Antarktika tədqiqat stansiyaları kosmosda ötürdüklərindən daha çox məlumat istehsal edir.
İnternetdən ayrılmaq üçün bir cüt dalğıc aləti və şnur kəsici kifayətdir.
Masanızın arxasında əlini tam ala bilmədiyiniz ethernet kabelini əvəz etməkdə çətinlik çəkirsinizsə, okeanın dibində qırılan bağ şlanqını dəyişdirmək sizə daha çətin olacaq. Sualtı kabel zədələndikdə, o, ixtisaslaşdırılmış təmir gəmiləri ilə təmir edilmişdir.
İnterneti sındırmaq asan deyil.
Yaxşı xəbər budur ki, hər birindən keçən minlərlə ölümcül volt səbəbindən sualtı rabitə kabelini kəsmək çətindir. Yenə də sualtı rabitə kabelini kəsmək çətin olsa da, mümkün deyil. 2013-cü ildə Misirin İsgəndəriyyə şəhərinin şimalında, dalğıc kostyumu geyinmiş kişilər üç qitəni birləşdirən 12.500 mil uzunluğundakı kabeli qəsdən kəsdilər. Misirdə internet sürəti xətt təmir olunana qədər 60 faiz aşağı düşüb.
Sualtı kabelləri təmir etmək asan deyil, amma 150 ildə bir şey əldə etdik...
Kabel dayaz suda olarsa, kabeli tutmaq və səthə çəkmək üçün robotlar istifadə olunur. Kabel dərin sudadırsa (6500 fut və ya daha dərin), gəmilər kabeli tutan və təmir üçün yuxarı qaldıran xüsusi hazırlanmış cihazları endirirlər. İşləri asanlaşdırmaq üçün qurğular bəzən zədələnmiş kabeli yarıya bölür və təmir sənətkarları hər ucunu ayrı-ayrılıqda qaldıraraq suyun üstündən düzəldirlər.
Sualtı internet bağlantısı 25 il davam edən icad edilmişdir.
2023-cü ilə qədər okeanın dibində 500-dən çox rabitə kabeli var. Sualtı kabellərin təxmini istifadə müddəti 25 ildir və bu müddət ərzində onlar tutum baxımından iqtisadi cəhətdən sərfəli hesab edilir. Bununla belə, son illərdə qlobal məlumat istehlakı kəskin şəkildə artıb. 2013-cü ildə internet trafiki adambaşına 5 giqabayt təşkil edib.
Son illərdə data istehlak etdiyimizi bilirsinizmi?
Finlandiya 2023-cü ildə dünyanın ən yüksək məlumat istehlakı sürətinə sahib idi və hər bir abunəçi üçün ayda 36 GB məlumat istifadəsi ilə. Xoşbəxtlikdən, modulyasiya üsulları və sualtı terminal avadanlıqlarının təkmilləşdirilməsi ilə bəzi yerlərdə kabellərin tutumu 8000%-ə qədər artmışdır. Əlimizdə olan kabellərlə bu günün trafikini qarşılaya bilərik.
Tərcümə: Amin Həsənli
Mənbə: www.mentalfloz.com
