Zəhərli heyvanlar dedikdə ağlınıza ilk gələn tırtıllar deyil. Əlbəttə ilanlar, əqrəblər və hörümçəklərdir. Bəs tırtıllar?

Dünya yüzlərlə, bəlkə də minlərlə zəhərli tırtıl növünə ev sahibliyi edir və onlardan ən azı bir neçəsi bir insanı öldürmək və ya həmişəlik xəsarət yetirmək üçün kifayət qədər zəhərlidir. Alimlərin onları tədqiq etməsinin səbəbi məhz budur. Lakin tırtılların zəhərli ifrazatlarında tibbi cəhətdən faydalı birləşmələrin potensial payı da var.
Avstraliyanın Queensland Universitetində təkamülçü bioloq və biokimyaçı Andrew Walker deyir: “Biz onların zəhərlərindən faydalı olan şeyləri götürəcəyimiz mərhələyə çatacağıq? Mütləq, ancaq ilk növbədə çoxlu təməl işləri var.”
Tırtıllar Lepidoptera həşərat dəstəsinin, kəpənəklərin və güvələrin sürfə mərhələləridir. Bu, az tanınan zəhərli üzvləri olan bir çox heyvan qruplarından yalnız biridir.
Bioloqların ən yaxşı hesablamalarına görə, zəhərlər heyvanlar aləmində ən azı 100 dəfə təkamül edib. Bir çox zəhərlər mürəkkəbdir və bəzilərində 100-dən çox müxtəlif birləşmələr var. Və onlar da heyrətamiz dərəcədə müxtəlifdirlər. Hunter Kolleci və Nyu Yorkdakı Amerika Təbiət Tarixi Muzeyinin zəhər alimi Mandë Holford deyir: “Heç bir növün eyni zəhər arsenalı yoxdur. Ona görə də tapa bildiyimiz qədər çox növü öyrənməliyik”.
Zəhərləri öyrənmək sıfırdan başlamaqdansa, yeni dərman namizədləri tapmaq üçün daha yaxşı bir yol ola bilər, çünki onlar qurbanda xüsusi bioloji prosesləri hədəfləmək üçün əsrlər boyu dəqiq tənzimlənən molekulları ehtiva edirlər. Holford deyir: “Onlar milyonlarla il ərzində təkamül keçiblər, təbiətdə sınaqdan keçiriliblər və biz onların işlədiyini bilirik”. “Onları laboratoriyada özümüz hazırlamağa çalışdığımız zaman isə müvəffəqiyyət nisbəti çox aşağı olur”.
Zəhərli orqanizmlərin əksər qrupları ancaq elm adamlarının radarındadır. İngiltərədəki Liverpool Tropik Tibb Məktəbinin zəhər bioloqu Nicholas Casewell deyir: “Bizim ilan zəhərləri, əqrəb zəhərləri və hörümçək zəhərləri haqqında böyük bilik sərvətimiz var. Ancaq orada çoxlu zəhərli heyvan qrupları var ki, onlar əsasən öyrənilməyib”.
2025-ci il Entomologiyanın İllik İcmalında zəhərli Lepidoptera haqqında yazan Uolker deyir ki, xüsusilə tırtıllar daha çox diqqətə layiqdirlər . Tırtıl növlərinin yalnız 2%-i zəhərli olsa da, Uokerin hesablamalarına görə, onlar lepidopteranın təkamül ağacı boyunca geniş yayılıbdırlar. Bu nümunə o deməkdir ki, zəhər qrup daxilində bir neçə dəfə müstəqil şəkildə təkamül edib və potensial olaraq qeyri-adi kimyəvi müxtəliflik yaradıb.
Lonomiya adlı Cənubi Amerika cinsinə aid olan ölümcül tırtıllarda qan laxtalanmasına mane olan ilana bənzər zəhər var. Digərlərində xroniki, ömürlük iltihablı problemlərə səbəb olan zəhərlər var və bir cüt atlarda aşağı düşməyə səbəb olur.
Uoker deyir ki, bu murdar azlıqlar zəhərli tırtılları ən azı dünyanın bəzi yerlərində əhəmiyyətli bir ictimai sağlamlıq probleminə çevirmək üçün kifayətdir. “Onlar əqrəblər və ilanlar kimi müntəzəm olaraq bir çox insanı öldürmürlər, lakin hörümçəklərlə müqayisədə sağlamlıq təhlükəsinin təsirində çox da fərq yoxdur”. Narahatlıq bəzi tədqiqatçıları potensial ölümcül Lonomiya zəhərinin bioloji təsirlərini anlamaq üzərində işləməyə və təsirlənən insanları müalicə etmək üçün antivenom hazırlamağa vadar edir.
Belə tırtıllarda olan zəhər yeni anti-laxtalanma dərmanları və ya qan təzyiqi dərmanı yaratmaq üçün istifadə edilə bilər.
Bir neçə digər tırtıl zəhəri ən azı bir az tədqiq edilsə də, əksəriyyəti demək olar ki, tamamilə öyrənilməyib.
Tırtıl zəhərləri ilə bağlı araşdırmalar hələ də kifayət qədər seyrəkdir ki, hələ heç bir yeni dərman əldə
edilməyib.
Mənbə: BBC News
Tərcümə etdi: Nigar Muştaqova
Mənbə: BBC News
Tərcümə etdi: Nigar Muştaqova