Amerikalı koqnitiv elm professorları Riçard Atkinson və Riçard Şiffrin modelinə görə yaddaşın üç növü var: sensor (məlumat demək olar ki, dərhal unudulur), qısamüddətli (məlumat qısa müddətə saxlanılır) və uzunmüddətli (məlumat uzun müddət saxlanılır). Eyni zamanda, məlumatın yadda saxlanma sürəti və onun saxlanma müddəti əsasən öyrənmə prosesi zamanı hansı qavrayış kanallarının və müvafiq olaraq beynin hissələrinin işə salınmasından asılıdır.
Beləliklə, vizual öyrənənlər şəkilləri daha yaxşı, eşitmə öyrənənlər səsləri daha yaxşı xatırlayırlar, kinestetik öyrənənlər zövqləri və duyğu hisslərini, qoxu öyrənənlər isə ətir və qoxuları xatırlayırlar. Onların arasında eidetikalar bir-birindən fərqlənir - eidetik yaddaşı olan insanlar. Bunlara, məsələn, serb fiziki Nikola Tesla və rus bəstəkarı Sergey Raxmaninov daxildir. Pop mədəniyyətində "Big Bang Theory" teleserialının müəllifləri bu tip fenomenal yaddaşı nəzəri fizik Şeldon Kuper obrazı ilə bəxş etdilər.
Eydetik yaddaş hadisələri fotoqrafiya dəqiqliyi ilə xatırlamaq üçün anadangəlmə qabiliyyəti ilə xarakterizə olunur. Bununla belə, bəzi alimlər fotoqrafik (Yüksək Üstün Avtobioqrafik Yaddaş) və eidetik yaddaşı (Eidetik Yaddaş) fərqləndirirlər. Beləliklə, eidetikalar yaddaşda məlumatı ən xırda təfərrüatlarına qədər, ancaq qısa müddət ərzində təkrar istehsal edə bilir, foto yaddaşı olan insanlar isə uzun illər ərzində hər şeyi xatırlayırlar.
Bununla belə, fenomenal yaddaşın səbəbi anadangəlmə patologiya ola bilər. 1887-ci ildə məşhur sindromun adını daşıyan britaniyalı alim Con Lenqdon Daun öz yazılarında inkişaf qüsuru olan bir insanın hansısa sahədə “dahilər adası” inkişaf etdirdiyi savantizm fenomenini təsvir etmişdir.
Məsələn, "Yağış adamı" (1988) filmində Dastin Hoffmanın qəhrəmanının prototipi olmuş amerikalı Kim Pik daxildir. Kəllə yırtığı səbəbindən onun beyincikləri zədələnib, beynin sağ və sol yarımkürələrini birləşdirən korpus kallozumu yox olub. Bu səbəbdən alimlər hesab edirlər ki, onun beynindəki neyronlar onun yaddaş qabiliyyətini xeyli artıran yeni əlaqələr yaradıb. Məsələn, Pik eyni anda iki səhifə oxuya bilirdi - nəticədə ömrünün sonuna kimi 12 minə yaxın kitabı əzbər bilirdi.
Mənbə: dzen.ru
Tərcümə etdi: Leyla Bayandurlu
