Siyasətdə “sol” və “sağ” nədir?

Siyasətlə heç bir əlaqəsi olmayan bir fərd də istər-istəməz siyasətdə işlədilən sağ-sol sözlərini eşidib. Bəs bu anlayışlar nədir? Siyasətlə maraqlanan insanlar gündəlik həyatlarında bu anlayışlardan tez-tez istifadə edirlər. Ancaq, çoxumuz siyasət qurarkən və ya müzakirə edərkən bu anlayışları necə və niyə yarandığını bilmədən cümlələrdə istifadə edirik. Müzakirə və söhbətlərimizdə daha sağlam cümlələr yaratmaq üçün bu anlayışların mənşəyini yaxşı bilmək lazımdır.

Sağ və sol anlayışlarının istifadəsi çox da geriyə getmir. Fransız İnqilabından sonra deputatların parlamentdə əyləşmə yerindən ilhamlanaraq bu anlayışlar istifadə olunmağa başladı.

Kralın qanunlara veto hüququna malik olması lazım olduğunu iddia edənlər Parlament sədrinin sağında (la droite), onun yalnız gecikdirmə hüququna malik olması lazım olduğunu iddia edənlər isə solda (la gauche) otururlar. Beləliklə, bu anlayışlar ortaya çıxdı.

Sol

Sol əvvəlcə fransızca "progressistes" olan tərəqqi ideyasını müdafiə edənləri birləşdirən bir anlayış kimi istifadə edildi. Yəni, bunlar hər şeyi dəyişmək istəyən və dövlətin müdaxiləsi sayəsində vətəndaşlar arasında həmrəyliyi təbliğ edən insanlardır.

Solun ideologiyalarına sosial tərəqqi, azadlıq, bərabərlik və sosial həmrəylik kimi bəzi dəyərlər daxildir. Solçular hesab edir ki, islahatlar və dəyişikliklərlə yanaşı dövlətin müdaxiləsi də zəruridir. Bu fikir cəmiyyətin qeyri-bərabər sosial siniflərə bölündüyünü və siyasətin cəmiyyəti həmrəyliyə və ədalətə doğru aparmalı olduğunu düşünür. Buraya sosialistlər, kommunistlər (ifrat solçular), anarxistlər və s. ideologiyaları ehtiva edir. Həddindən artıq solçu anlayışı kapitalizmi məhv etmək istəyən hərbçi inqilabi hərəkatları bir araya gətirən ideyaya istinad edir.

Məsələn, İngiltərədə solçu partiyalar "Leyboristlər Partiyası" və "Yaşıllar Partiyası"dır. Onlar ayrı-seçkiliyə qarşı qadın hüquqlarını, etnik azlıqları və gey hüquqlarını müdafiə edirlər. Onlar hesab edirlər ki, gəlirləri aşağı olanları dəstəkləmək üçün varlılardan daha çox vergi tutulmalıdır.

Mərkəz

Mərkəz həm sağ, həm də sol baxışların dəyərlərini özündə birləşdirən bir anlayışdır. Bu konsepsiya, məsələn, həm sol baxışın müdafiə etdiyi “sərvətin bölüşdürülməsi” ideyasını, həm də sağ baxışın müdafiə etdiyi “fərdi azadlıqların müdafiəsi” ideyasını ehtiva edir. Bu dəyərlər mühafizəkarlar və mütərəqqilər (proqresistlər) arasında "orta" yaradır. "Liberalizm" mərkəzin ideologiyasının nümunəsidir.

Sağ

Doğru fikri qəbul edənlər dövlətin müdaxiləsinin fərdin azadlığını qorumaq üçün məhdudlaşdırılmalı olduğunu müdafiə edirlər. Düşünürlər ki, sosial və mədəni məsələlər dövlətin, digərləri isə dövlətin nəzarətində olmamalıdır. İnsanı fərdi təşəbbüslərə sövq etməli, onun hərəkətlərinə dövlət tərəfindən heç bir maneə qoyulmamalıdır. Ticarət fəaliyyəti məhdudlaşdırılmamalı, hər kəs öz qayğısına qalmalıdır. Məsələn, buna görə sağdakı insanlar başqasının təhsili və ya səhiyyəsi üçün pul ödəməkdən imtina edirlər. Əksinə, solçular hesab edirlər ki, qurulmuş nizam-intizamı qorumaq lazımdır. Buna görə də sağçı partiyaları, ümumiyyətlə, “mühafizəkar” adlandırırlar.

Hüquq ideologiyalarına adət-ənənələrin qorunması, fərdi azadlığın və nizamın qorunması kimi dəyərlər daxildir. Mühafizəkarlıq və faşizm sağçı ideologiyaya nümunədir. Sağda liberallar, xristian demokratlar və ənənəçilərin daxil olduğu bu ideologiyalara həddindən artıq sağdakı avtoritarlar və mürtəcelər daxildir.

Mənbə: siyasalhayvan

Tərcümə etdi: Sevil Azər