Hər bir Şimali Amerika dili Amerika qitəsinə müvafiq olaraq 24.000 və 14.000 il əvvəl daxil edilmiş iki qədim Sibir ana dilindən biri ilə əlaqələndirilə bilər. Yer üzündə insan məskunlaşan sonuncu qitə olmasına baxmayaraq (Antarktida istisna olmaqla), Amerika qitəsinin indiyə qədər danışılan bütün dil ailələrinin təxminən yarısının yaşadığı düşünülür. Bu dialektləri onların tarixdən əvvəlki köklərinə bağlayan yeni araşdırmanın müəllifi müəyyən edib ki, hər bir Şimali Amerika dili müvafiq olaraq 24.000 və 14.000 il əvvəl Amerikaya gətirilən iki qədim Sibir ana dilindən birinə bağlana bilər. Şimali Amerika torpağında ingilis, ispan, fransız və ya holland dillərinin ilk sözləri tələffüz edilməzdən minlərlə il əvvəl qitə 200-ə yaxın fərqli dil ailəsinin səslərinə ev sahibliyi edirdi və bu, onu inanılmaz şifahi müxtəliflik bölgəsinə çevirdi. Bu yerli dillərdən birincisinin buzlaqların Pleystosenin sonlarında Sibirdən Alyaskaya keçid açdığı zaman idxal edildiyi düşünülsə də, bu dilin illər ərzində necə yayıldığını və inkişaf etdiyini izah etmək çətin bir hekayədir. Bu şifahi tarixi üzə çıxarmaq üçün Berklidəki Kaliforniya Universitetindən tanınmış dilçi Johanna Nichols bütün dil ailələrini və qitənin bütün coğrafi diapazonunu əhatə edən 60 müxtəlif Şimali Amerika dilinin semantik xüsusiyyətlərini müqayisə etdi. Bu dilləri qruplaşdırmaq üçün Nikols “ailələr, bölgələr və ya əsas növlər üçün yaxşı markerlər kimi tanınan və ya ola biləcək 16 linqvistik struktur xüsusiyyəti” nəzərdən keçirdi. Bu xüsusiyyətlərə misal olaraq cinsli isimlər, say təsnifatları və nm əvəzlikləri göstərilə bilər ki, burada birinci şəxsin tək əvəzliyinin birinci samiti “n”, ikinci şəxs tək əvəzliyi “m” olur. Nəticədə, Nikols bütün dilləri 24.000 və 15.000 il əvvəl gələn iki Sibir mühacir dalğası ilə Şimali Amerikanın qərb sahillərində meydana çıxan iki qurucu populyasiyaya qədər izləyə bildi. Buzlaşmanın Kolumbiya çayının şimalında insanların məskunlaşmasını qeyri-mümkün etdiyi bir vaxtda, bu iki yeni gələn qrup Kaliforniya və Oreqonda birləşərək Amerika dillərinin ilk fərqli qrupunun yaranmasına səbəb oldu. Nikolsa görə, dil nm əvəzliklərinin görkəmli istifadəsi ilə diqqət çəkir və təxminən 14.000 il əvvəl buzsuz bir dəhliz meydana gəldikdən sonra ilk daxili xalqlar arasında yaranan ikinci Sibir dil tipinin gəlişindən əvvəldir. Cümlə kimi sözlərin bir-birinin üstünə üst-üstə yığılması ilə yarana bilən çoxsaylı sintezlə səciyyələnən bu ikinci qurucu əhali Şimali Amerikanın bəzi yerlərində eramızdan əvvəl 10.000-dən əvvəl məskunlaşmış məşhur Klovis mədəniyyətinin danışdığı dillərə səbəb olmuşdur. Bu dillərdə danışanlar daha sonra təxminən 12.000 il əvvəl Sibirdən gələn dördüncü dalğa ilə qarışaraq, nəticədə Kaliforniya və Oreqonda danışılanlardan fərqli bir dil ailəsinin yaranmasına səbəb oldu və bu, Sakit Okeanın Şimal-Qərbində erkən köçənlərin lingua francasına çevrildi. Ümumilikdə, Nikols belə nəticəyə gəlir ki, struktur profillər iki dil baxımından fərqli və daxili müxtəlif qədim Sibir linqvistik populyasiyasının Amerika əhalisinin əsasını təşkil etdiyini göstərir. Təəccüblüdür ki, Nichols yazır, qurucu dillər arasında dominant struktur xüsusiyyətləri hələ də müasir dil populyasiyalarında əks olunur. Bu o deməkdir ki, Şimali Amerika dillərinin yayılması bu giriş dəhlizlərinin açılmasına səbəb olan qədim buzlaşma hadisələri ilə müəyyənləşməyə davam edir.
Mənbə: Arkeofili
Tərcümə etdi: Fatimə Şükürova
