Kədər psixologiyası və mərhələləri
Kədər itkiyə təbii və güclü cavabdır. Bu, həm universal, həm də dərin şəxsi təcrübədir. İnsanların çoxu həyatının bir nöqtəsində itki ilə üzləşir, lakin hər kəs fərqli şəkildə kədərlənir. Kədər prosesinin mərhələləri aylarla davam edə bilər və itkini yaşayan şəxs vəziyyəti qəbul etməyə başladığı üçün ağrı adətən azalır.
Yas prosesində təəccüb, şok, qəzəb və kədər kimi emosional əlamətlər: bu, itkini qəbul edə bilməmə, uyğunlaşmanın azalması və yuxu pozğunluğu, az və ya çox yemək və nəfəs almaqda çətinlik kimi fiziki simptomlarla müşayiət oluna bilər. Mütəxəssislər matəm zamanı prosesi nəzarətdə saxlamağa çalışmamalı, kədərin müxtəlif mərhələlərinə hazır olmaq lazım olduğunu bildirirlər.
İnsanların çoxu heç vaxt özlərinin və ya yaxınlarının başına gələn ölümü düşünmür və ya bu barədə düşünməməyə çalışırlar. Doğrudur, ölümü düşünərək yaşamaq davamlı olmadığı üçün onun varlığını unutmaq faydalıdır. Ancaq ölümü unutmaqla onun varlığını tamamilə inkar etmək arasında incə bir xətt var. Ölümü unutmaq bizi həyatda saxlayır, inkar etmək isə həyatın mənasını anlamağımızı çətinləşdirə bilər.
Ekzistensial psixologiya həmişə insanın ölümlə münasibətinə əksliklər balansı kimi baxır. Deyir, ölümü hiss edənin ən çox gülməyə ehtiyacı var. Ölümün ən çox danışıldığı yerdə yaşamaq istəyinin olduğunu qeyd edir. Heç vaxt qocalmayacaqlarını və ya həmişə sağlam qalacaqlarını düşünən insanlar üçün ölüm söz mövzusu olduğunda inkar çox vaxt işə düşür. Ancaq ölümdən qaçmaq mümkün deyil, yas prosesi qaçılmazdır. Bəs, yas prosesində neçə mərhələ var və bu mərhələlər hansılardır?
Kədər fərdi bir prosesdir və yas prosesi mədəniyyət, adət-ənənələr, rituallar, inanclar və sosial normalar kimi amillərlə formalaşa bilər. Bundan əlavə, itkinin necə baş verməsi və itki ilə əlaqənin dinamikası kimi amillər də yas prosesinə təsir edə bilər.
Sağlam yas prosesi adətən 6 ay ilə 1 il arasında davam edir, lakin itki ağrısı bəzən yas bitdikdən sonra da insanda ağrı hiss etdirə bilər. Kübler Rossa görə kədərin 5 fərqli mərhələsi var:
1. İnkar və şok mərhələsi
İtkidən sonrakı ilk dövrdə şok, inkar, panik və çaşqınlıq kimi duyğular yaşana bilər. İnsan itkini qəbul etməkdə çətinlik çəkir və təəccüblənir: “Belə bir şey necə ola bilərdi?” “Bu hadisələr real ola bilməz” kimi fikirlərə qapılır. Yaxınlarını itirən insanlar adətən “Səhər yuxudan duranda onu görəcəyimi düşünürdüm.” ,” İndi bu qapıdan içəri girəcək” bu kimi ifadələrlə sevdikləri insanın artıq həyatda olmadığını hələ qəbul edə bilmədiklərini ifadə edirlər.
2. Qəzəb mərhələsi
İnkardan sonra itki ilə bağlı qəzəb hissi yaranmağa başlayır. İnsan özünü, ətrafındakıları, hətta itirdiyi insanı da günahlandırmağa başlaya bilər. “Düşmən davranışı və niyə mən? Bu ədalətli deyil. ” Bu kimi fikirlər adi haldır. Başına gələnlərə layiq olmadığını düşünən insan itkidən şiddətli qəzəblənməyə başlayır.
3. Danışıqlar mərhələsi
Günahkarlıq hissi ilə yanaşı: “Daha çox çalışsaydım nə olardı? Hər şey normala dönərsə, mən də... “ Baş verənləri kompensasiya etmək cəhdləri baş verir. İnsan itkisinin qarşısını almaq üçün həqiqətən nə edə biləcəyini düşünməyə davam edir.
4. Depressiya mərhələsi
Yorğunluq, çarəsizlik və ümidsizlik hissləri güclü şəkildə hiss olunur. İnsan sanki baş verənləri qavrayışını itirməyə başlayır və özünü ətrafındakı insanlardan təcrid edə bilər. Ağlama, yuxu və qidalanma problemləri kimi depressiya əlamətləri müşahidə oluna bilər. İtki yavaş-yavaş dərk olunmağa başladığı bu dövrdə “həyatın və bütün bunların mənası nədir?” bu kimi sorğuları görmək olar.
5. Qəbul mərhələsi
Zərərlərin təsirlərinin və yeni şərtlərin qəbul edildiyi və yenidən irəliləməyə hazır olduğumuz dövrdür. İnsan vəziyyəti dəyişdirə bilməyəcəyini və itkisini qəbul edir. Qəbul müddəti, insanın itkidən sonra da yaşamağa davam edə biləcəyi, zaman zaman itkinin acısını hiss etdiyi halda onunla yaşamağa davam edə biləcəyi dövrdür.
Mənbə: hiwellapp
Tərcümə etdi: Sevil Azər
