Neyroestetik nədir?
Neyroestetik; O, sənətə baxış, istehsal və reaksiya kimi məsələləri koqnitiv aspektdən, yəni insan beyninin sənət, gözəllik və estetika üzərində işləməsini araşdırır; Qavrama diqqət, əhval-ruhiyyə və yaddaş kimi zehni prosesləri başa düşməyi hədəfləyən sahədir.
Bu sahə koqnitiv nevrologiya və estetika arasındakı əlaqəni araşdıraraq sənət və gözəllik təcrübələrinin beyində necə işləndiyini anlamaq məqsədi daşıyır. İnsan beyninin sənətə necə reaksiya verdiyini anlamağa kömək etmək potensialına malik olan bu sahə estetik təcrübəni koqnitiv nevrologiya çərçivəsində nəzərdən keçirir.
Gözəllik anlayışı nədir?
Gözəlliyin qavranılması insanların ətrafındakı obyektləri və ya insanları necə qiymətləndirdiyini və onları gözəl və ya cəlbedici hesab etdiyini izah edir. Gözəlliyin qavranılması fərdi, mədəni və sosial amillərin təsir etdiyi mürəkkəb bir məsələdir.
İnsanların gözəllik qavrayışını formalaşdıran bir çox amillər var və bu amillər insandan insana və mədəniyyətdən mədəniyyətə dəyişə bilər. Estetik psixologiya və nevrologiya kimi sahələrdə aparılan araşdırmalar bəzi ümumi gözəllik xüsusiyyətlərinin mövcudluğunu göstərir.
Məsələn, bir çox mədəniyyətdə aşağıdakı amillər universal olaraq gözəl hesab olunur:
Simmetrik üz xüsusiyyətləri
sağlam dəri
Orta üz xüsusiyyətləri
Lakin o da məlumdur ki, gözəllik qavrayışına daha çox şəxsi və mədəni fərqliliklər təsir edir.
Mədəniyyətlər, media, moda və incəsənət kimi amillər gözəllik standartlarının müəyyən edilməsində mühüm rol oynayır. Bu səbəbdən gözəllik qavrayışı insandan insana və mədəniyyətdən mədəniyyətə dəyişə bilər.
Nəticə etibarı ilə gözəllik anlayışı mürəkkəb və çoxölçülü məsələdir və onun elmi qiymətləndirilməsi bir çox fənləri əhatə edir.
Gözəlliyi niyə və necə tapırıq?
İnsanlarda gözəllik qavrayışının niyə və necə formalaşması mürəkkəb məsələdir və bir neçə müxtəlif amilin qarşılıqlı təsiri ilə izah edilə bilər. Müxtəlif elm sahələrinin tədqiqatları bu məsələyə müxtəlif aspektlərdən yanaşır. Gözəllik qavrayışının inkişafının bəzi əsas səbəbləri bunlardır:
Təkamül Faktorları
Mədəni Təsirlər
Öyrənmə və Təcrübə
Koqnitiv Proseslər
Sosial qarşılıqlı əlaqə
Təkamül Faktorları
Bəzi gözəllik xüsusiyyətləri təkamül baxımından faydalı hesab olunur. Məsələn, simmetrik üz cizgiləri və sağlam dəri yüksək reproduktiv potensiala malik genetik cəhətdən sağlam fərdləri göstərə bilər. Buna görə də insanlar çox vaxt belə xüsusiyyətlərə malik olan üzləri daha cəlbedici görürlər.
Mədəni Təsirlər
Mədəniyyət gözəllik qavrayışını çox formalaşdırır. Mədəniyyət normaları, incəsənət, moda, media və sosial mühit kimi amillər insanların gözəllik standartlarını müəyyən edir. Məsələn, fərqli bədən formaları, üz cizgiləri və ya rəng seçimləri müxtəlif mədəniyyətlərdə gözəl sayıla bilər.
Öyrənmə və Təcrübə
Fərdlərin gözəllik qavrayışı təcrübə və öyrənmələrindən asılı olaraq formalaşır. Fərdlər gözəllik anlayışını ətraflarından, ailələrindən və mediadan aldıqları rəylər vasitəsilə öyrənirlər. Bu təcrübələr insanların müəyyən bir xüsusiyyət və ya obyekti gözəl tapmaq meylinə təsir edə bilər.
Koqnitiv Proseslər
Koqnitiv proseslər insanların gözəllik qavrayışına təsir edə bilər. Məsələn, onların üz cizgilərini emal etmək və tanımaq qabiliyyəti gözəlliyin qavranılmasına təsir göstərir. Beyin də müəyyən xüsusiyyətlər və nümunələri daha cəlbedici və ya xoşagələn tapmağa meylli ola bilər.
Sosial qarşılıqlı əlaqə
Sosial qarşılıqlı əlaqə insanların gözəllik qavrayışına təsir edən mühüm amildir. Başqalarının gözəlliklə bağlı üstünlükləri və gözləntiləri də fərdi gözəllik qavrayışına təsir edir. Sosial normalara uyğunlaşmaq və qəbul olunmaq istəyi gözəllik qavrayışını formalaşdıra bilər.
Bu amillər bir araya gəldikdə insanların gözəllik anlayışı kompleks şəkildə formalaşır.
Mənbə: Hiwell
Tərcümə etdi: Aminə Paşazadə
