Qlobal qeyri-təsadüfi təsadüfilik
Bu məqalə planetimizdə həyatın yaranmasına və saxlanmasına birbaşa və ya dolayısı ilə təsir etmiş və ya təsir etməkdə davam edən bəzi amilləri sadalayır və təsvir edir. Bu amillər o qədər çoxdur ki, bəzən onların bütün kombinasiyası təsadüfi görünmür.
Ətrafınıza baxın və ətrafınızdakı dünyaya baxın. İndi bildiyimiz həyatın ahəngdar şəkildə yarana və mövcud ola biləcəyini təsəvvür edə bilərsinizmi? İnsan kimi ağıllı bir varlığın bizi əhatə edən kainatın quruluşu haqqında bu qədər çox şey öyrənməyə və öz planetinin hüdudlarını tərk etməyə qadir olması inanılmaz görünür? Qadın orqanizminin özünəməxsus insan beyni ilə belə bir məxluqu - qeyri-məhdud qabiliyyətlər bəxş edən orqanı dünyaya gətirə bilməsi möcüzə sayıla bilərmi? Şübhəsiz ki, elmin fəaliyyət növü kimi yaradılması bir çox həyəcanverici suallara cavabların alınmasına, eləcə də insanın bir növ kimi inkişafına səbəb olmuş və bəşəriyyəti bir çox başqa istiqamətlərə sövq etmişdir. Məsələn, kainatdakı saysız-hesabsız ulduzlar və qalaktikalar arasında sadəcə əhəmiyyətsiz bir qum dənəsi olduğumuzun kəşfi ulduzlararası səyahət ideyasını doğurdu və bu da öz növbəsində insanı kosmosa uçmağa sövq etdi.
Fantastik ideyaları elmi-texniki nailiyyətlərə çevirən sonsuz təxəyyülümüzdən danışmağa dəyərmi? Bununla belə, bu gün bildiyimiz kimi rəngarəng və müxtəlif dünya varlığını nəyə borcludur? Bu, həqiqətənmi, təxminən 13,5 milyard il əvvəl baş verən və kosmosun, zamanın və maddənin varlığına səbəb olan böyük partlayışdır? Və bu hadisəni qəza adlandırmaq olarmı? Ancaq planetimizdə üzvi həyatın yarandığı və bu günə qədər qorunduğu bu "qəzalar" göründüyündən qat-qat çoxdur.
Müasir elm yüzlərlə, minlərlə və milyonlarla il əvvəl baş vermiş bir çox şeyi və hadisələri, eləcə də bu gün baş verənləri qismən izah etməyə qadirdir. Bəziləri isə xüsusi diqqətə layiqdir. Məsələn, hər gün gördüklərimiz, bir çox alim və fantastika yazıçılarını təqib edənlər, gecə səmasını işıqlandıranlar. Söhbət Yer planetinin peyki - Aydan gedir. Planetimizin orbitində Ayın əmələ gəlməsinin bir neçə versiyası var, lakin müasir elm adamları birinə - ən populyarına - peykin Mars ölçüsündə başqa bir obyektin Yerlə toqquşması nəticəsində əmələ gəldiyinə sadiqdirlər. Çox güman ki, məhz bu fəlakətli hadisə yerin fırlanma oxunu dəyişdi və bu, hazırda fəsillərin dəyişməsini müəyyən edən amil oldu. Bu versiyaya əməl etsək, o zaman toqquşma Yerin öz oxu ətrafında fırlanma sürətini də müəyyən etmiş olur. Bu gün ekvatorda təxminən 1670 km/saatdır ki, bu da yer üzünün sakinləri üçün əlverişli amildir.
Planetin fırlanma sürətini yavaşlatın və gecə ilə gündüz arasındakı temperatur fərqi dözülməz hala gələcək, sürətləndirin - sonra küləyin sürəti fəlakətli şəkildə artacaq. Bildiyiniz kimi, Ay dənizlərdə və okeanlarda suyun səviyyəsinin vaxtaşırı qalxıb enməsinə təsir göstərir. Ola bilsin ki, peykin qravitasiya cazibəsindən yaranan bu eyni enişlər və axınlar ilk canlıların quru səthinə çıxmasına təkan olub. Kim bilir, bəlkə də Ay olmasaydı həyatın inkişafı tamam başqa cür olardı, ya da ümumiyyətlə mövcud olmazdı.
Daha bir amil var ki, onsuz bildiyimiz kimi həyatın mövcudluğu qeyri-mümkündür. Məhz, ən yaxın ulduzumuza - Günəşə olan məsafə. Məlum olduğu kimi, təxminən 150 milyon kilometrdir. Əslində belə bir məsafəni təsəvvür etmək çox çətindir. Ancaq planetimizin kosmosdakı mövqeyinin Günəşə doğru və ya ondan bir neçə yüz min kilometr uzaqda dəyişməsi Yerdəki bütün canlıların ölümünə səbəb olacaq. Fakt budur ki, Günəş sistemindəki digər planetlərlə müqayisədə biz mövcud olmaq üçün ideal mövqe tuturuq. Günəş Yerə tam olaraq bitki və heyvanların böyüməsi və təkamülü üçün lazım olan miqdarda işıq və istilik verir, həmçinin insanlara rahat həyat şəraiti yaradır. Amma ən yaxın ulduzumuzun həyat verməsi ilə yanaşı, onu da əlindən almağa qadirdir.
Günəş hər saniyədə təxminən bir milyon ton maddə itirərək inanılmaz sürətlə kosmosda yayılan ionlaşmış hissəciklərin axınlarını buraxır.
Bu günəş küləyi qarşısına çıxan hər şeyə təsir edən ölümcül radiasiyanın nəhəng axınıdır və planetimiz də istisna deyil. Günəş radiasiyasının Yerə təsirinin əyani sübutlarından biri Şimal İşıqları adlanan işıqlardır. Bu heyrətamiz dərəcədə gözəl hadisə günəş küləyinin planetimizin atmosferi ilə toqquşmasının nəticəsidir. Lakin günəşin daim yaratdığı radiasiya hissəciklərinin ölümcül axını səbəbindən planetdəki bütün canlılar ölə bilər. Ancaq yenə də bir şey radiasiyanın Yerin səthinə nüfuz etməsinin qarşısını alaraq bizi qoruyur.
Hazırda insan planetimizdə həyatın yaranmasına və saxlanmasına birbaşa və ya dolayısı ilə təsir edən hadisələr haqqında bilik əldə edə bilir. Bu, keçmişdən çox şey öyrənməyə və gələcəkdə özünüzü qorumağa kömək edir. Amma biz bilirik ki, Yer əbədi deyil, gec-tez burada fəlakətli nəsə baş verə bilər, insan nə vaxtsa bir növ kimi sağ qalmaq üçün öz doğma planetinin sərhədlərini tərk etməli ola bilər. Yerdənkənar həyat formalarının axtarışı ilə yanaşı, müasir elm də bu məsələ ilə məşğuldur. Və bu gün biz həyatdan tam zövq alırıq, fiziki və mənəvi inkişafda zirvələrə çatmaqla yanaşı, insanlığı və onu əhatə edən hər şeyi dəyişdirən kəşflər edirik. Və bununla da dayanmamaq və dünyamızı qorumaq üçün biz təbiətlə harmoniyada yaşamağa, bilikləri gələcək nəsillərə ötürməyə borcluyuq.
Mənbə: educon.by
Tərcümə etdi: Aytac Şirəliyeva
