Fethiye-dən 46 km uzaqlıqda, Kınık qəsəbəsində, Fethiye-Kaş avtomobil yolunun üzərində yerləşən şəhər Xanthos çayının (Eşen axını) kənarında düzənliyə baxan iki təpənin üzərində qurulub. Birincisi, divarlarla əhatə olunub, Eşen çayının kənarından sıldırım qaya şəklində yüksələn Likya Akropolu, ikincisi isə şimalda daha hündür və daha geniş olan Roma Akropoludur. Likya Birliyinin inzibati mərkəzi olaraq xarakterizə edilən Xanthosun adı Likya dilində yazılmış kitabələrdə ARNNA olaraq qeyd edilir.
Homer Sarpedonun hakimiyyəti altında olan Xathos xalqının Troya müharibələrində iştirak etdiyini söyləyir. Lakin qazıntılar zamanı əldə edilən tapıntılar şəhərin yaşayış yerini eramızdan əvvəl VIII əsrə aid etməyə imkan vermir.
Şəhər eramızdan əvvəl 545-546-cı illərdə Fars sərkərdəsi Harpaqos tərəfindən mühasirəyə alınıb. Ksantoslular qəhrəmancasına müqavimət göstərmələrinə baxmayaraq çarəsiz qalanda qadın və uşaqlarını öldürərək şəhəri yandıraraq Harpaqosda insansız və xaraba bir şəhər qoyub getdilər. Eramızdan əvvəl 475-450-ci illər arasında Xanthos bu dəfə yanğın fəlakəti ilə qarşılaşdı. Makedoniyalı İskəndər eramızdan əvvəl 334-cü ildə şəhəri ələ keçirdi. İsgəndərin ölümündən sonra Xathos eramızdan əvvəl 309-cu ildən Misir Ptolemeylər sülaləsi, sonra isə bir çox Likiya şəhərləri kimi Suriya kralı III tərəfindən idarə olundu. Antioxun suverenliyini qəbul etməli oldu.
Eramızdan əvvəl II əsrdə Likya Birliyinin paytaxtı Xanthos, eramızdan əvvəl 42-ci ildə Roma Brutus tərəfindən dağıdılmış, lakin sonradan komandir Markus Antoniusun səyləri ilə yenidən qurulmuşdur. Ksantosda eramızın 1-ci əsrində Roma hakimiyyəti altında olan Xanthosda İmperator Vespasianın adına tağ tikilib.
Bu günə qədər qalan Roma bərələrinin əksəriyyəti bu dövrdə tikilib.
Şərqi Roma (Bizans) hakimiyyəti dövründə yepiskop mərkəzi olan Ksantos bu dövrdə bir çox yeni strukturlar qazandı. VII əsrdən sonra ərəb basqınları şəhərin əhəmiyyətini itirməsinə səbəb oldu və 1838-ci ildə Çarlz Fellows onu kəşf edənə və bəzi xarabalıqları Londona köçürənə qədər Kınıkın yanında kiçik bir kənd olaraq yaşamağa davam etdi.
Mənbə: Antiktarih
Tərcümə etdi: Türkan Kərimli
