Şahmat əksər insanlar tərəfindən beyin məşqi kimi qəbul edilən və idman növü kimi qeydə alınan stolüstü oyundur. Bəs şahmat necə yaranı?
Şahmatın tarixi
Misirdə piramidalardakı relyeflərdə şahmat oynandığına dair sübutlar var. Bunun eramızdan əvvəl olduğu təxmin edilir. Burada şahmatın 2000-ci illərdə oynanıldığı göstərilir, lakin şahmatın ilk dəfə eramızın 6-cı əsrində Hindistanda meydana gəldiyi məlumdur. Hindistanda Çaturanqa kimi tanınan bu oyun haqqında ilk yazılı əsərlər Hindistana aiddir.
Şahmat ixtira edildiyi gündən sürətlə yayılıb və eramızın 10-cu əsrində Asiya, Yaxın Şərq və Avropada oynanılıb. 15-ci əsrdən etibarən bütün Avropada çox məşhur olan şahmat kral oyunu kimi tanınırdı. Oyunun qaydaları zamanla dəyişsə də, 19-cu əsrdə indiki halına gəldi.
Sissa İbn Dahi əfsanəsi
Şahmatın ixtirası ilə bağlı müxtəlif rəvayətlər mövcuddur. Bu əfsanələrdən biri Sissa İbn Dahiyə məxsusdur. Rəvayətə görə, Fars padşahının vəziri Sissa İbn Dahi bir oyun icad edib. Yarısı qara, yarısı ağ olmaqla, cəmi 64 kvadratdan ibarət lövhədə fiqurların hərəkət etdirilməsi ilə oynanan oyunun ən əhəmiyyətli parçası kraldır.
Oyunun məqsədi düşmən padşahını öldürmək idi. Buna görə də oyunun adı Şahmat adlanır ki, bu da farsca "şaha ölüm" deməkdir. Kral bu oyunu çox bəyənib və vəzirinə böyük bir mükafat vermək istəyib. Padşah vəzirə qızıl, ləl-cəvahirat və evlər təklif edib.
Vəzir razı qaldığını və istədiyi mükafatı bildirib. O, oyun taxtasının birinci kvadratına bir ədəd buğda dənəsinin qoyulmasını, digər kvadratların isə ikiqat artırılmasını xahiş edib. Yəni birinci meydanda bir, ikinci kvadratda iki, üçüncü kvadratda dörd, dördüncü kvadratda səkkiz dənə… buğda dənəsi istəyib və hər kvadratda ikiqat artırıb. Əvvəlcə taxıl az olsa da, 64-cü kadr yaxınlaşdıqca padşah şoka düşüb. 64-cü kvadratda vəzirə verilməli olan buğda dənələrinin sayı təxminən 18 kvintilyondur. Bu rəqəm krallığın anbarında olan buğdadan qat-qat çoxdur.
Şahmat necə oyananılır?
Şahmat oyunu iki nəfər tərəfindən oynanılır. Hər tərəf ağ və qara daşlar götürür. Oyunçuların hər dəfə bir hərəkəti var. Hər oyunçuda 16 ədəd var: bir kral, bir kraliça, iki çəngəl, iki yepiskop, iki cəngavər və səkkiz piyada. Oyunun əsas məqsədi qarşı tərəfin padşahını mat etməkdir. Hər daşın özünəməxsus hərəkət sahəsi var.
Mənbə: carsimedya.com
Tərcümə etdi: Rəhimə Cəmilova
