Yer kürəsinin 29%-ni quru, 71%-ni isə bataqlıqlar təşkil edir. Bataqlıqların 97%-i okeanlardır. Belə böyük bir ərazini əhatə edən okeanların çirklənməsi xüsusilə son otuz ildə dəniz canlıları üçün böyük təhlükə olmuşdur.
Okeanların Çirklənməsinin Canlılara Təsiri
Yer kürəsinin 29%-ni quru, 71%-ni isə bataqlıqlar təşkil edir. Bataqlıqların 97%-i okeanlardır. Belə böyük bir ərazini əhatə edən okeanların çirklənməsi xüsusilə son otuz ildə dəniz canlıları üçün böyük təhlükə olmuşdur. Okeanların çirklənməsinin ən mühüm səbəbləri plastik tullantılar, atmosferdə artan karbon qazı və dəniz yolu ilə daşınan neftin okeanlara tökülməsidir.
Dünyada hər il istehsal olunan 300 milyon ton plastikin təxminən 8 milyon tonu külək, axın, kanal və gelgitlərlə okeanlara daşınır. Bu plastiklərin okeanda əriməsi 1000 il çəkə bilər. Okeanın səthində qalan və ya kiçik hissəciklərə parçalanan plastiklər dəniz canlıları tərəfindən qida olaraq qəbul edilə və istehlak edilə bilər. Bu zamanla canlıların ölümünə səbəb olur. Bəzən plastiklər canlıların bədənində ilişib qala bilir. Bu vəziyyət canlıların zədələnməsinə səbəb olmaqla yanaşı, onların hərəkət etməsinə də mane olur. Dəniz tısbağaları, delfinlər, balıqlar, köpəkbalığı, xərçəngkimilər və dəniz quşları okeanlardakı plastik çirklənmədən ən çox təsirlənir.
Okeanların çirklənməsinin ən mühüm səbəblərindən biri neftin çənlərdən, neft emalı zavodlarından və ya neft məhsulları daşıyan xətlərdən okeanlara tökülməsidir. Bu, daşqınlar, qasırğalar və ya zəlzələlər kimi təbii fəlakətlər neft boru kəmərlərinə ziyan vurduqda və ya dəniz qəzalarına, eləcə də insan tərəfindən törədilən səhvlərə səbəb olduqda baş verə bilər.
Sənayedə istifadə olunan və havanın çirklənməsinə səbəb olan kömür, neft və təbii qaz kimi qalıq yanacaqların yanması nəticəsində atmosferə atılan karbon qazı (CO 2 ) də okeanların çirklənməsinə səbəb olur. Atmosferdə yığılan karbon qazının təxminən 40%-i okeanlar tərəfindən udulur. Udulmuş karbon qazı su molekulları ilə reaksiya verir və karbon turşusuna (H2CO3 ) və sərbəst hidrogen ionlarına (H) çevrilir . Sərbəst hidrogen ionları isə sudakı karbonat ionları ilə reaksiyaya girərək bikarbonata (HCO 3 - ) çevrilir. Bu reaksiya nəticəsində okeanda sərbəst karbonat ionlarının miqdarı azalır.
Okeandakı xərçəngkimilərin mərcanları və qabıqları kalsium karbonatdan hazırlanır. Bu canlıların qabıqlarına sərtlik verən kalsium karbonat onları xarici amillərdən qoruyur. Okeanda tədricən azalan sərbəst karbonat ionları canlıların bu iondan istifadə edə bilməməsinə və tam inkişaf etməməsinə səbəb olur. Məsələn, son tədqiqatlar göstərir ki, okeanların turşulaşması səbəbindən karbonatdan lazımi şəkildə istifadə edə bilməyən mərcan rifləri (riflər) müxtəlif xəstəliklərə məruz qala bilər.
Hal-hazırda, plastik çirklənməni azaltmaq üçün bioloji parçalana bilən plastiklərin istehsalı və təkrar emal prosesinin yaxşılaşdırılması üçün tədqiqatlar aparılır. Bundan əlavə, artan hava çirkliliyini azaltmaq üçün istifadə edilən bərpa olunan və təmiz enerji mənbələrinin istifadəsi okeanların çirklənməsi üçün mümkün həllər arasındadır.
Mənbə: Onedio.com
Tərcümə: Fidan Abdullayeva
