“Master(ustad)və Marqarita” romanı bütün dünyada tanınır. Onun süjeti əsasında filmlər və teleseriallar yaradılıb və bir çox kinoteatrlar bu heyrətamiz kitab əsasında tamaşaların səhnələşdirilməsini şərəf hesab edir.
Bulqakovun “Master və Marqarita” əsərinin yaranma tarixi çətinliklər və təcrübələrlə doludur. Bu əsər yazıçının baş tacıdır, onun qu quşu mahnısı və “qürub” romanıdır, bəlkə də buna görə Mixail Bulqakov ona istedadının, məharətinin və təxəyyülünün bütün gücünü verib.
Əsərin yaradılması ideyası
İndi əsərin ideyasının və onun obrazlarının nə vaxt doğulduğu dəqiq məlum deyil. Məlumdur ki, yazıçı romanın ilk variantlarından birində Hötenin Faustunu çox sevirdi, o, ustad Faust adlandırırdı. Bəlkə də Bulqakovun daha az parlaq olmayan romanı üçün ilk ideya cücərtilərini verən alman şairinin parlaq əsəri idi.
“Master və Marqarita”nın yazı tarixində çoxlu “boş yerlər” var. Qısa kobud qeydlərin hələ 1928-1929-cu illərdə Mixail Bulqakov tərəfindən edildiyinə dair sübutlar var. Ancaq birinci romanda əlyazmanın bütün 160 səhifəsi Məsihin və prokurorun hekayəsinə və Volandın qeyri-adi səyahətləri və acgöz ictimaiyyətin açıqlamaları ilə Moskvada parlaq qalmasına həsr edilmişdir. Burada usta və Marqarita üçün yer yox idi, baxmayaraq ki, onların sayəsində roman bu qədər rəngarəng və humanist oldu.
Əsərin adının variantları arasında “Mühəndis dırnaqları” və “Volandın gəzintisi”, “Qaranlıq şahzadəsi” və “Qara sehrbaz” var idi, lakin ölümündən bir müddət əvvəl, 1937-ci ildə Bulqakov ölməz əsərini “Mühəndis dırnaqları” adlandırdı. Romanın yazılmış fəsillərinin redaktəsi yazıçının ürəyi döyündükcə davam edəcək. Sonra işi həyat yoldaşı davam etdirəcək. Yazıçının sağlığında onun ən böyük əsəri nə tamamlanacaq, nə də çap olunacaq.
“Əlyazmalar yanmaz”
1930-cu ilin yazısı yazıçı və onun yaradıcılığı üçün dönüş nöqtəsi oldu. İşindən narazılıq və ictimai təzyiq altında Bulqakov romanın ilk versiyasını yandırdı. Daha sonra artıq yazılan əsərdə ümidsiz ustad əlyazmasını da yandıracaq: “Romanın ağır siyahılarını və kobud dəftərləri stolun çəkməcəsindən çıxarıb yandırmağa başladım”.
İki il sonra sağ qalan hissələri tapdıqdan sonra Mixail Bulqakov yenidən romanını yaratmağa başlayacaq. Dostuna yazdığı məktublarda “özünün də niyə belə etdiyini bilmir” yazacaq.
1940-cı ildə yazıçı xəstəlikdən çox zəiflədi. Ayağa qalxmağa gücü çatmayan, o, Marqarita kimi ərinin son əsəri üzərində işləməyə tamamilə alışmış həyat yoldaşına romana düzəlişlər diktə etdi.
Yazıçının ölümündən sonra onun dul arvadı Yelena Sergeevna təxminən iyirmi il ərzində romanı redaktə edəcək və nəşr etdirməyə cəhd edəcək. Master və Marqaritanın hekayəsi onun üçün ərinin son vəsiyyətinə və həyatının mənasına çevriləcəkdir.
Romanın taleyi
Romanı redaktə etmək üçün çox səy sərf edən Elena Sergeevna nəşriyyatlarda ona yer tapa bilmədi. “Tək çap haqqında qərar vermək qorxusundan” imtina edildi, digər idarələrə və yuxarı orqanlara göndərildi. Bir nəşriyyat ona lakonik “vaxt deyil” ifadəsi ilə cavab verdi. Həqiqətən də, roman öz ilkin və çox ənənəvi dövrünə görə çox mütərəqqi idi.
Bulqakovun ölümündən təxminən otuz il sonra roman Moskva jurnalı tərəfindən nəşrə qəbul ediləcək və nəşr olunacaq. Bu, 1967-1968-ci illərdə baş verəcək, lakin versiya redaktə ediləcək və çox qısaldılacaqdır. Volandın bir çox monoloqları, həmçinin şeytanın topunun və Marqaritanın təsviri kəsiləcək.
Romanın senzura məhdudiyyəti olmayan orijinal versiyası ilk dəfə olaraq Posev nəşriyyatında çap olunacaq. Bu, 1969-cu ildə Almaniyada baş verəcək və Sovet İttifaqı 1973-cü ildə ustadın və Marqaritanın taleyindən, səlahiyyətlilərin əvvəllər qadağan edilmiş əsərlərin nəşrinə icazəsi sayəsində xəbər tutdu.
"Master və Marqarita" XXI əsr
“Master və Marqarita” romanının yaranma tarixi, romanın özü də maraqlıdır. Hakimiyyət tərəfindən təqiblərə, yazıçının məyusluğuna və xəstələnməsinə baxmayaraq, roman çap olunub, oxunub. İndi bu əsər məktəb kurikulumlarının siyahılarına salınıb və ədəbi məktəblərdə öyrənilir. Həqiqətən də onun içində xüsusi, incə bir alt mətn gizlənir. Burada ironiya və satira faciə ilə, məişət təfərrüatları ilə bibliya hekayələri ilə, əbədi iztirablarla eyni əbədi, ölməz sevgi ilə birləşir. Roman birmənalı deyil və bu, onun xüsusi “Tarix daxilində hekayələr” strukturu ilə gücləndirilir: hadisələr həm qədim bibliya əcdadı olan Yerusəlimdə, həm də müasir Moskvada baş verir. Bir şey dəyişməz olaraq qalır, müəllifin vəsf etdiyi mənəvi dəyərlər: sevgi və mərhəmət, ruhun arxası və bağışlanma. Nə qədər ki, onlar insanlarda yaşayırlar, roman da yaşayacaq, onunla dahi yazıçının xatirəsi.
Mənbə: obrazovaka.ru
Tərcümə etdi: Leyla Bayandurlu
