2003-cü ildə Gürcüstanda alimlər tərəfindən aparılan arxeoloji qazıntılarda 5500 il əvvələ aid, bu günə qədər qorunub saxlanılan bal tapılıb. Bəs bu bal niyə xarab olmayıb?
Arılar balı necə hazırlayır?
Arılarda iki növ mədə var: normal mədə və bal mədəsi. Arılar çiçəkdən nektar topladıqda nektar arının bal mədəsində saxlanılır. Bal mədəsində nektar həzm olunmur.
Nektarda əhəmiyyətli miqdarda olan saxaroza sadə şəkərlər olan qlükoza və fruktozanın birləşməsindən əmələ gələn şəkərdir. Nektar toplayan arının bal mədəsində saxaroza daha sadə şəkərlərə, qlükozaya (qan şəkəri) və fruktozaya (meyvə şəkəri) intervaza adlanan fermentlər vasitəsilə parçalanır.
Nektar toplayan arı bal mədəsində parçalanan nektarı pətəkdəki işçi arılarla birlikdə 20 dəqiqə ərzində geri qaytarır və yenidən içir. Bu mərhələdə nektardakı böyük şəkər molekulları ferment tərkibli ifrazatlarla parçalanmağa davam edir.
Daha sonra nektar bal pətəyinə yığılır.
Son mərhələdə əmələ gələn nektarın tərkibində 70-80% su olur. Arılar suyun miqdarı 20%-dən aşağı düşənə qədər suyu buxarlaşsın deyə pətəyi havalandırırlar.
Bal niyə xarab olmur?
Balın xarab olmamasının üç əsas səbəbi var: şəkərin miqdarı, turşuluq səviyyəsi və antimikrobiyal birləşmələr.
Şəkər dərəcəsi
Balın şirin olmasının səbəbi arıların bal pətəyini havalandıraraq nektardakı suyun miqdarını azaltmasıdır. Balın az sulu olması mikroorqanizmlərin çoxalmasının qarşısını alır. Lakin balın nəmliyi artarsa, mikroorqanizmlər çoxalmağa başlayır və bal xarab olur.
Antimikrobiyal birləşmələr
Qlükozanın qlükon turşusuna çevrilməsi zamanı əlavə məhsul kimi hidrogen peroksid (H₂O₂) buraxılır. Hidrogen peroksid iki hidrogen atomu və iki oksigen atomu olan bir birləşmədir. Hidrogen peroksidin yaratdığı hidroksil radikalları DNT və digər struktur komponentləri ilə, həmçinin bakteriya kimi mikroorqanizmlərin hüceyrə membranındakı struktur komponentləri ilə asanlıqla reaksiya verə bilir. Bu reaksiyalar mikroorqanizmlərin struktur komponentlərinin pisləşməsinə səbəb olur. Bal bu xüsusiyyəti ilə mikroorqanizmlərin çoxalmasının qarşısını alır.
Mənbə: Bilim Genç Tübitak
Tərcümə etdi: Aydan Qasımova
