Şizofreniyaya, adətən aldanma (yanlış inanclar), halüsinasiyalar (mövcud olmayan şeyləri görmək və ya eşitmək), qeyri-adi fiziki davranış, qeyri-mütəşəkkil düşüncə və nitq daxildir. Şizofreniya xəstələrinin paranoid düşüncələrə sahib olması və ya səsləri eşitməsi adi haldır. Məsələn, kiminsə zehnini idarə etdiyinə və ya onlara zərər verəcəyinə inana bilərlər. Bu psixotik epizodlar çox vaxt qorxudur. Şizofreniya bir insanın həyatını çox poza bilər, məktəbə və ya işə getməyi, cədvəli saxlamağı, ictimailəşməyi, gündəlik işləri tamamlamağı və ya özünə qulluq etməyi çətinləşdirir. Bununla belə, ardıcıl müalicə ,dərman, terapiya və sosial dəstəyin birləşməsi ilə şizofreniya xəstələri xəstəliyi idarə edə və xoşbəxt həyat sürə bilərlər.
Şizofreniya nədən yaranır?
Heç kim şizofreniyaya nəyin səbəb olduğundan əmin deyil, lakin genetik quruluş və beyin kimyası çox güman ki, rol oynayır. Milyonlarla amerikalı şizofreniyadan əziyyət çəkir və insanlar ilk dəfə simptomlar və epizodlarla qarşılaşdıqda müxtəlif səbəblərdən müalicə üçün müraciət etməyə bilərlər. Ola bilsin ki, onlar xəstə olduqlarını bilmirlər və ya ciddi bir ruhi xəstəliklə etiketlənməkdən utansınlar.
Şizofreniyanın əlamətləri və simptomları:
Milyonlarla amerikalı adətən 16-30 yaşlarında başlayan şizofreniyadan əziyyət çəkir. Kişilərdə simptomlar adətən yeniyetməliyin sonu və 20-ci yaşların əvvəllərində, qadınlarda isə 20-ci yaşların ortalarından 30-cu yaşların əvvəllərində başlayır. Şizofreniya simptomları insandan insana dəyişir və zamanla dəyişə bilər. Bəzi insanlarda bir psixotik epizod olur, digərləri isə həyatları boyu çoxlarını yaşayırlar. İnsanlar ilk dəfə simptomlar və epizodlarla qarşılaşdıqda onlar müxtəlif səbəblərə görə müalicəyə müraciət edə bilməzlər — xəstə olduqlarını inkar edirlər, ciddi ruhi xəstəliklə etiketlənməkdən utanır və ya şizofreniyanın əlamətləri və simptomları göstərdiklərini dərk etmirlər. Bir insanın təhlükəsizliyini, düzgün qidalanmasını, kifayət qədər yuxunu və digər amilləri təmin etmək üçün ağır bir epizod zamanı xəstəxanaya yerləşdirmə tələb oluna bilər.
Şizofreniya xəstələri yaşaya bilərlər:
Faktlar təqdim edilsə belə, dəyişdirilə bilməyən yanlış inanclar (xəyallar).
1. Mövcud olmayan şeyləri görmək və ya eşitmək, məsələn, səs əmrləri vermək (halüsinasiyalar)
2. Başqalarının zehnini oxuduğuna və ya idarə etdiyinə inam
3. Mütəşəkkil olmayan düşüncə və nitq, o cümlədən məntiqi əlaqə olmadan bir düşüncədən digərinə keçmək və ya başqaları üçün məna kəsb etməyən cümlələrlə danışmaq
4. Danışmaq və emosiyaları ifadə etməkdə çətinlik, həmçinin diqqət, yaddaş və təşkilatçılıq problemləri
5. Qeyri-mütəşəkkil və ya anormal fiziki davranış, o cümlədən qeyri-adekvat, təkrarlanan və ya həddindən artıq və ya qəribə hərəkətlər və ya hərəkətin və ya danışmağın tam olmaması
6. Şəxsi gigiyenaya məhəl qoymamaq və ya emosiya göstərməmək kimi normal işləmə qabiliyyətinin azalması
Müalicə seçimləri:
Şizofreniya xəstələri ömürlük müalicə tələb edirlər. Lakin müalicə nə qədər tez başlasa, onların sağalma şansları və həyat keyfiyyətinin yaxşılaşması bir o qədər yüksək olar. Dərman və terapiya şizofreniya simptomlarını idarə etməyə kömək edə bilər və bir çox hallarda şizofreniya xəstələri öz məqsədlərinə çata, sağlam münasibətlər qura, iş yerlərini saxlaya və icmalarının məhsuldar üzvləri ola bilərlər.
Mənbə: samhsa.gov
Tərcümə etdi: Gülnisə Əfkari
