Son illərdə dünyada baş verən texnoloji inkişaflar bütün dünyada və ölkəmizdəki uşaqların həyatına təsir etdi. İndi dünyamız yeni bir dövrdədir. Hər dövrün öz müsbət və mənfi tərəfləri var. Bu yazıda texnologiyanın dövrümüzdə uşaqların psixologiyasına necə təsir etdiyini araşdırdıq.
Texnologiyanın uşaqların həyatındakı rolu elmi araşdırmalara əsaslanan müasir dünyada danılmaz bir reallığa çevrilir.
MIT araşdırması göstərir ki, texnologiya ilə erkən tanışlıq uşaqların idrak inkişafına kömək edir, xüsusən də problem həll etmə və tənqidi düşünmə bacarıqlarını inkişaf etdirir.
Amerika Pediatriya Akademiyasının bir hesabatında texnologiyanın düzgün və nəzarətli istifadəsi ilə uşaqların təhsilinə müsbət töhfə verə biləcəyi qəbul edilir.
Harvard Tibb Fakültəsi tərəfindən aparılan bir araşdırmada uşaqların erkən texnoloji bilik və bacarıqlara yiyələnməsinin onları gələcək işlərə daha yaxşı hazırlaya biləcəyini göstərir. Tədqiqatçılar texnologiyanın köməyi ilə uşaqların mədəniyyətlərlə qarşılıqlı əlaqə qura biləcəyini və müxtəlif coğrafi nöqtələrdən olan həmyaşıdları ilə ünsiyyət qura biləcəyini, mədəni anlaşmanı təşviq etdiyini və qlobal əlaqələri gücləndirdiyini vurğulayırlar.
Kaliforniya Universiteti tərəfindən aparılan bir araşdırma göstərir ki, rəqəmsal oyunlar uşaqlarda strateji düşüncə, problem həll etmə və komanda şəklində işləməyi inkişaf etdirə bilər. Oyunlar uşaqların motivasiyasını artıraraq əyləncəli öyrənmə mühiti yarada bilər.
Təhsil Texnologiyaları mütəxəssislərinə görə, onlayn təhsil mənbələri uşaqların öyrənməsini təşviq etmək üçün geniş məlumat təklif edir. Bununla birlikdə bu mənbələrin təhlükəsiz və etibarlı olması vacibdir.
Mütəxəssislər texnologiyanın uşaqlara təsirinin balanslı olması lazım olduğunu xəbərdarlıq edirlər. Həddindən artıq istifadə fiziki fəaliyyətin azalmasına və sosial bacarıqların zəifləməsinə səbəb ola bilər. Beləliklə, valideynlər və müəllimlər uşaqların texnologiyadan şüurlu və sağlamlıq faydaları ilə istifadə etmələrini təmin etmək üçün önəmli rola malikdir.
Uşaq psixoloqu Çinarə Hüseynova 24Media.az saytına bu mövzuda valideynlərin rolu haqda danışıb.
Uşaqların davamlı texnoloji istifadəsinin onların psixi sağlamlığına və texnoloji asılılığa qarşı həyata keçirilə biləcək tədbirlərə təsirini necə qiymətləndirirsiniz?
“Hər dövrün özünəməxsus xüsusiyyətləri var. Hazırda texnologiya sayəsində hər şeyin daha sürətli və asan əldə edildiyi sürətli inkişaf mərhələsindəyik. Bir çox vəzifələr asanlaşır. Ancaq bu, uşaqların dünyasına tətbiq edilməməlidir, çünki doğuşdan bəri vaxtaşırı müxtəlif inkişaf mərhələlərini keçirlər. Görmə, eşitmə, toxunma, anlama, diqqət, düşüncə, təxəyyül və kobud motor bacarıqları kimi inkişaf mərhələlərindən keçirlər. Bütün bu dəyişikliklər texnologiya ilə deyil, valideynlərin ətrafındakı mühit və oyun yolu ilə baş verir. Son vaxtlar texnologiya sahəsində təcrid, təcavüz, stress və bir çox nevroloji problemlər müşahidə olunur. Bunun səbəbi valideynlərin övladları ilə emosional və ya dil əlaqəsi qura bilməməsidir; bunun əvəzinə, körpə ağlayanda onu sakitləşdirmək üçün bir telefon və ya tablet təqdim edirlər. Ancaq bu, uşaqların düşüncə, təxəyyül, emosional inkişaf və motor bacarıqlarının geriləməsinə səbəb olur.
Təsəvvür edin ki, uşaqlar dünyanı düz və tamamilə real kimi qəbul edirlər. Təcavüzkar oyunlar və cizgi filmləri onlara əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərir. Texnologiyanın uşaqların sosial məkanına təsiri də zərərsiz deyil. Uşaqlar artıq bir-birləri ilə reallıqda ünsiyyət qurmurlar, oyunlarda rol ayırmırlar, oyun yaratmırlar; bunun əvəzinə oyuna girirlər, özləri üçün rol modelləri seçirlər və hətta buna uyğun davranmağa başlayırlar.
Texnologiyanın uşaqların sosial məkanına təsiri də zərərsiz deyil. Uşaqlar artıq bir-birləri ilə reallıqda ünsiyyət qurmurlar, oyunlarda rol ayırmırlar, oyun yaratmırlar; bunun əvəzinə oyuna girirlər, özləri üçün rol modelləri seçirlər və hətta buna uyğun davranmağa başlayırlar. Kiçik yaş qruplarındakı uşaqlar arasında görülən aqressiv davranışın səbəblərindən biri də bu günlərdə texnologiyaya həddindən artıq məruz qalmasıdır. Bəli, onlar da bu dövrdə yaşayırlar və texnologiya onların həyatına təsir edəcək, lakin həddindən artıq məruz qalmamalıdırlar. Valideynlər bilməlidirlər ki, uşaqların psixoloji və ya emosional inkişafı ailənin, məktəbin və dostların sosial mühiti ilə əlaqədardır.
Uşaqlar texnologiyadan istifadə etmək əvəzinə, ailələri və dostları ilə ünsiyyət qurmaq, emosional əlaqələr qurmaq və fikir mübadiləsi aparmaq üçün daha çox vaxt sərf etsələr, bu, onların zehni inkişafına çox müsbət təsir göstərir. İnsanlar sosial varlıqlardır, lakin bu, texnologiya ilə deyil, canlı şəkildə baş verməlidir. Çünki uşaq ümumi söhbət zamanı qarşısındakı insanın (valideyn, dostları, müəllim) jestlərini və üz ifadələrini qiymətləndirə bilər və onlarla birbaşa ünsiyyət qurmağı öyrənir. Telefon və kompüterlə məşğul olan uşaqlar cəmiyyətdə özlərini ifadə etməkdə və fikir mübadiləsində çətinlik çəkirlər. İnsanlarla canlı ünsiyyətdə iştirak etməkdən çəkinirlərsə, təcrid və antisosial davranış inkişaf etməyə başlayır. Uşaqlar oyuncaqlar ilə oyunlar yaratmaq və oyun vasitəsilə həmyaşıdları ilə əlaqə qurmaqla daha çox inkişaf edirlər. Uşaqlarda görülən dil pozğunluqları, təcrid, nevroloji problemlər və neqativizmin artması texnologiyanın həyatlarında artan rolu ilə əlaqədardır. Buna görə valideynlər ilk növbədə ehtiyat tədbirləri görməli və ağlayan uşaqları ilə vaxt keçirməyi öyrənməlidirlər, onları telefonlarla sakitləşdirməməlidirlər”.
Nəticə olaraq, uşaqların həyatında texnologiyanın rolu potensial olaraq qavramasının inkişafına, mədəni əlaqələrin möhkəmlənməsinə və onların formalaşmasına kömək edə bilər. Ancaq bu üstünlüklərdən tam istifadə etmək üçün şüurlu və balanslı bir yanaşma lazımdır.
Amin Həsənli
