Bystander effekti, təcili bir vəziyyətdə bir qrup insanın bir fərdə kömək etmə ehtimalının azalması vəziyyətini ifadə edir. Bu ifadə 1964-cü ildə Kitty Genovese-nin qətl hadisəsi ilə diqqət çəkmişdir. Hadisədə bir çox insan qətl səslərini eşitsə də, müdaxilə etməmişdir və bu sosial duyarsızlıq və fərdlərin məsuliyyət hissinin azalması ilə bağlı vacib suallar doğurmuşdur.
Əsas xüsusiyyətlər
Məsuliyyətin bölüşdürülməsi: Bir hadisədə bir çox insanın olması, fərdlərin digərinin kömək çağırışını gözləməsinə və öz məsuliyyətlərini ertələməsinə səbəb ola bilər. Bu, hər bir fərdin kömək etmə ehtimalını azaldır.
Sosial İnteraksiya: Bystander effekti, sosial interaksiyanın və qrup dinamikalarının nəticəsi olaraq ortaya çıxır. İnsanlar ətrafındakı digər insanların reaksiyalarını izləyərək nə edəcəklərinə qərar verirlər. Əgər digərləri müdaxilə etmirsə, fərdlər də müdaxiləyə daha az motivasiya ola bilərlər.
Təciliyyətin Alqılanması: Hadisənin ciddiliyi və təciliyyəti fərdlərin kömək etmə qərarlarını təsir edə bilər. Bir vəziyyətin təcili olaraq dərk olunmasl, fərdlərin daha sürətli reaksiya verməsinə səbəb ola bilər.
Bystander effektini öyrənən müxtəlif təcrübələr, bu fenomenin necə işlədiyini və hansı şəraitlərdə təsirli olduğunu göstərmişdir. Məsələn, Darley və Latané (1968) tərəfindən aparılan məşhur bir təcrübədə, iştirakçılara bir böhran vəziyyəti yaradılaraq tək başına və ya digər iştirakçılarla birlikdə olmanın təsiri araşdırılmışdır. Nəticələr, qrup halında olan insanların kömək etmə ehtimalının müəyyən dərəcədə azaldığını ortaya qoymuşdur.
Bystander effekti sosial psixologiya sahəsində mühüm bir mövzu olmağa davam edir. Bu fenomenin anlaşılması, təcili vəziyyətlərdə insanların daha duyarlı olmalarını təmin etmək və müdaxilə etmə istəyini artırmaq üçün strategiyaların inkişaf etdirilməsinə kömək edə bilər.
Mənbə : Psychology Today
Tərcümə etdi: Zeynəb Yunuszadə
