Əgər siz nə vaxtsa fiziologiya dərsi keçmisinizsə, yəqin ki, "dopamin" sözünü eşitmisiniz. Bu, bədənimizdəki ən məşhur nörotransmitterlərdən biridir (beyin hüceyrələri arasında mesaj göndərməyə və qəbul etməyə kömək edən kimyəvi maddələr) və 100.000-dən çox araşdırmada qeyd edilmişdir. Çoxları dopamin haqqında eşitsə də, onun necə işlədiyini anlayanlar azdır. Bəs dopamin nədir və bədənə və beyinə necə təsir edir?
Dopamin nədir?
Dopamin bir nörotransmitterdir - neyronlar arasında məlumat ötürən kimyəvi bir xəbərçi. Neyronlar sinir sisteminin əsas vahidləridir və beyin və onurğa beyni, həmçinin sinirlər və qulaqlar və gözlər kimi hiss orqanları daxildir. Dopamin ən çox həzz və mükafat sistemi ilə əlaqələndirilir. O, həm də motorun idarə edilməsində rol oynayır.
Dopamin beynin iki fərqli hissəsində tapıla bilər. Bunlardan birincisi, həm mükafatlandırma sistemində vacib olan, həm də hərəkətə cavabdeh olan qara maddədir. Qara maddədə dopamin Parkinson xəstəliyində ölən hüceyrələrdən ibarətdir ki, bu da titrəmələrə, eləcə də bu vəziyyətlə əlaqəli digər hərəkət pozğunluqlarına səbəb olur.
Vücudunuzdakı dopaminin çox hissəsi həzz və ya mükafat siqnallarının ötürülməsində əsas rol oynayan orta beyindəki medullar körpünün bir hissəsi üzərində istehsal olunur. Dopamin orta beyində istehsal olunur və bir insan qazanc və ya həzz hissi yaradan bir şey etdikdə və ya sadəcə bir insanın tezliklə mükafat alacağını gözlədikdə beynin digər hissələrində ifraz olunur. Əksər insanlar mükafat hisslərini narkotik və ya cinsi əlaqə kimi fəaliyyətlərlə əlaqələndirirlər, baxmayaraq ki, dopamin yemək və ya su içmək kimi yaşamaq üçün zəruri olan fəaliyyətlərə də cavab verir.
Dopamin və serotonin
Dopamin tez-tez başqa bir nörotransmitter, serotonin ilə birləşdirilir. Hər iki nörotransmitter beyində kimyəvi xəbərçi olması və hər ikisinin müsbət əhval-ruhiyyə ilə əlaqəli olması baxımından oxşar olsa da, onların əsas funksiyaları fərqlidir. Dopamin fəaliyyətə əsaslanan müsbət hisslər yaradır, serotonin isə daha çox əhval-ruhiyyə stabilizatoru kimi çıxış edir. Serotonin və dopamin çatışmazlığı əhvalınıza və sevincinizə mənfi təsir göstərə bilər.
Dopamin nə edir?
Dopaminin iki əsas funksiyası motivasiya və hərəkətdir. Baxmayaraq ki, dopamin yaddaş və diqqət qabiliyyəti kimi digər idrak funksiyalarında da rol oynayır.
Dopamin və hərəkət
Yuxarıda qeyd edildiyi kimi, dopamin hərəkəti idarə etməyə kömək edən qara substansiyada (beynin bazal qanqliya sahəsinin bir hissəsi) istehsal olunur. Bazal qanqliya bədən hərəkətinin bir çox aspektlərini idarə edir və dopamin ehtiva edən neyronlarda dopaminin ifrazından asılıdır. Dopamin idarə olunan hərəkətin düzgün, normal şəkildə baş verməsi üçün lazımdır.
Baxmayaraq ki, dopamin ifraz edən fəaliyyət pozulur və kifayət qədər dopamin bazal qanqliya və qara maddəyə çatmır. Bu baş verdikdə, hərəkət, motor nəzarəti və motor funksiyaları çox təsirlənir. Parkinson xəstəliyinin əsas əlamətlərindən biri nəzarətsiz hərəkətlərdir ki, bu da tədqiqatçıların fikrincə, qara maddədə dopaminin kifayət qədər olmaması ilə izah edilə bilər.
Əksinə, bazal qanqliyalarda çoxlu dopamin olduğu vaxtlar olur. Dopamin çatışmazlığı hərəkəti məhdudlaşdırırsa, həddindən artıq dopamin müxtəlif qeyri-iradi hərəkətlərə səbəb ola bilər. Bu cür nəzarətsiz və lazımsız hərəkətlər Tourette sindromu üçün xarakterikdir - bu sindrom zamanı təkrarlanan, ani və qeyri-iradi hərəkətlər baş verir, buna tiklər də deyilir.
Mənbə: rigabrain.com
Tərcümə etdi: Leyla Bayandurlu
