Tarixdə İsrail

16-09-2023, 17:46

İsrailin erkən tarixi

Alimlərin İsrailin qədim tarixi haqqında bildiklərinin çoxu İbranicə Bibliyadan gəlir. Mətnə görə, İsrailin mənşəyi həm yəhudiliyin (oğlu İshaq vasitəsilə), həm də İslamın (oğlu İsmail vasitəsilə) atası sayılan İbrahimə gedib çıxır .

İbrahimin nəslinin təxminən müasir İsrailin bölgəsi olan Kənana yerləşməzdən əvvəl yüz illərlə misirlilər tərəfindən əsarət altında qaldıqları düşünülürdü.

İsrail sözü İbrahimin nəvəsi Yaqubdan gəlir, Müqəddəs Kitabda İbrani Tanrısı tərəfindən adını dəyişdirərək “İsrail” qoyur.

Padşah Davud və padşah Süleyman

Kral Davud eramızdan əvvəl 1000-ci illərdə bölgəni idarə edirdi. Onun padşah Süleyman olan oğlu qədim Yerusəlimdə ilk müqəddəs məbədin tikintisinə borcludur. Təxminən eramızdan əvvəl 931-ci ildə ərazi iki krallığa bölündü: şimalda İsrail və cənubda Yəhuda.

Təxminən eramızdan əvvəl 722-ci ildə assuriyalılar İsrailin şimal krallığını işğal etdilər və məhv etdilər. Eramızdan əvvəl 568-ci ildə babillilər Qüdsü fəth etdilər və ilk məbədi dağıtdılar, təxminən eramızdan əvvəl 516-cı ildə ikinci məbəd ilə əvəz olundu.

Sonrakı bir neçə əsr ərzində müasir İsrail torpağı müxtəlif qruplar, o cümlədən, farslar, yunanlar, romalılar, ərəblər, fatimilər, səlcuq türkləri, xaçlılar , misirlilər, məmlüklər, islamçılar və başqaları tərəfindən fəth edildi və idarə olundu.

Balfour Bəyannaməsi

1517-ci ildən 1917-ci ilə qədər indiki İsrail Yaxın Şərqin çox hissəsi ilə birlikdə Osmanlı İmperatorluğu tərəfindən idarə olundu.

Lakin Birinci Dünya Müharibəsi Yaxın Şərqdəki geosiyasi mənzərəni kəskin şəkildə dəyişdi. 1917-ci ildə, müharibənin qızğın vaxtında İngiltərənin xarici işlər naziri Artur Ceyms Balfour Fələstində yəhudi vətəninin yaradılmasını dəstəkləyən niyyət məktubu təqdim etdi. Britaniya hökuməti ümid edirdi ki, sonradan Balfour Bəyannaməsi kimi tanınan rəsmi bəyannamə Birinci Dünya Müharibəsində Müttəfiqlərə dəstəyi təşviq edəcək.

Birinci Dünya Müharibəsi 1918-ci ildə Müttəfiqlərin qələbəsi ilə başa çatdıqda 400 illik Osmanlı İmperiyasının hökmranlığı sona çatdı və Böyük Britaniya Fələstin kimi tanınan əraziyə (müasir İsrail, Fələstin və İordaniya) nəzarəti ələ keçirdi.

Balfour Bəyannaməsi və İngiltərənin Fələstin üzərində mandatı 1922-ci ildə Millətlər Liqası tərəfindən təsdiqləndi. Ərəblər yəhudilərin vətəninin ərəb fələstinlilərinin tabe olması demək olacağından narahat olaraq Balfur Bəyannaməsinə şiddətlə qarşı çıxdılar.

İkinci Dünya Müharibəsinin bitməsindən sonrakı illərdə İsrail 1947-ci ildə müstəqil dövlət olana qədər İngilislər Fələstinə nəzarət edirdi.

Yəhudilər və ərəblər arasında münaqişə

İsrailin uzun tarixi boyunca yəhudilər və ərəb müsəlmanları arasında gərginlik olub. İki qrup arasındakı mürəkkəb düşmənçilik, hər ikisinin bu ərazidə məskunlaşdıqları və onu müqəddəs saydıqları qədim dövrlərə gedib çıxır.

Həm yəhudilər, həm də müsəlmanlar Yerusəlim şəhərini müqəddəs hesab edirlər. Bura Məscidül-Əqsa, Qərb Divarı, Qaya Qübbəsi və daha çox müqəddəs yerləri əhatə edən Məbəd Dağı daxildir.

Son illərdəki qarşıdurmaların çoxu aşağıdakı əraziləri kimin tutması ətrafında cəmlənib:

Qəzza zolağı: Misir və müasir İsrail arasında yerləşən torpaq parçası.

Qolan təpələri: Suriya ilə müasir İsrail arasındakı qayalı yayla.

Qərb Sahil: Müasir İsrail və İordaniyanın bir hissəsini ayıran ərazi

Sionizm Hərəkatı

19-cu əsrin sonu və 20-ci əsrin əvvəllərində yəhudilər arasında sionizm kimi tanınan mütəşəkkil dini və siyasi hərəkat yarandı.

Sionistlər Fələstində yəhudilərin vətənini bərpa etmək istəyirdilər. Çoxlu sayda yəhudi qədim müqəddəs torpağa köçərək qəsəbələr saldılar. 1882-1903-cü illər arasında təxminən 35.000 yəhudi Fələstinə köçdü. 1904-1914-cü illər arasında ərazidə daha 40.000 nəfər məskunlaşdı.

Avropada və başqa yerlərdə yaşayan bir çox yəhudi nasist hakimiyyəti dövründə təqiblərdən qorxaraq Fələstinə sığınaraq sionizmi qəbul etdi. Holokost və İkinci Dünya Müharibəsi başa çatdıqdan sonra sionist hərəkatının üzvləri ilk növbədə müstəqil yəhudi dövlətinin yaradılmasına diqqət yetirdilər.

Fələstindəki ərəblər sionizm hərəkatına müqavimət göstərdilər və iki qrup arasında gərginlik davam etdi. Nəticədə ərəb millətçi hərəkatı yarandı.

İsrail Müstəqilliyi