Psixoloqlar “qurban kompleksi” ifadəsini qurban kimi hiss etməyi və davranmağı üstün tutan bir insana istinad etmək üçün istifadə edirlər. Bəs “qurban psixologiyası”olaraq da görə biləcəyiniz bu ifadə həqiqətən nə deməkdir?
Qurban psixologiyası olan insan başqalarını razı salmaq üçün daim ehtiyaclarını qurban verir. Ancaq bunu edərkən o, digər insanların tələbləri arasında tələyə düşmüş və qurban verilmiş hiss edəcək; buna görə də özünü çarəsiz hiss edəcək. Əlbəttə ki, həqiqətən, əziyyət çəkən, nəzarət altında olan, təzyiq altında olan və bundan qaça bilməyən həqiqi qurbanlar var. Bununla birlikdə, qarşılıqlı asılılıqdan və ya qurban kompleksindən əziyyət çəkən bir çox yetkin, ağrılı ola bilsələr də, əslində, köməksiz deyillər və əslində başqa bir həyat seçə bilərlər.
Qurban psixologiyası nədir?
Yuxarıda qurban kompleksinin nə olduğunu qısaca izah etdik. Uzlaşmaq və fədakarlıq etmək arasında incə bir xətt var. Birincisi davamlılıq yolunu seçməklə əlaqəli olsa da, ikincisi insanı sağlamlıqsız və ya gücsüz edə bilər. Davamlı bir təxribat və ya günahkarlıq hissi varsa, bu vəziyyətin mərkəzində qurbanın psixologiyası ola bilər.
Qurban kompleksi və ya qurban psixologiyası, ən qısa formada özünü və ya ehtiyaclarını başqalarına qurban verən bir insanı təsvir edən psixoloji bir termindir. Klinik bir diaqnoz olmasa da, terapiya və özünü əks etdirməklə yaxşılaşdırıla bilən müəyyən edilə bilən bir davranış modelidir.
Bəs qurban rolunu oynamaq nə deməkdir?
Qurban başqası və ya özü üçün böyük əhəmiyyət kəsb edən bir şeyi qorumaq üçün özündən bir şey qurban verən biridir. Qurban kompleksi olan biri münasibətlərində bu sxemə görə intensiv və geniş hərəkət edir. Bu psixoloji quruluşa sahib insanlar özlərini qurban vermək üçün fürsət axtara bilərlər, çünki bu davranış keçmişdə bir şəkildə mükafatlandırılmışdır. Bu səbəbdən həyatlarında dəfələrlə qurban vermək üçün fürsət axtarırlar.
Qurbanın psixologiyası günahkarlıq, utanc və dəyərsizliklə də əlaqəlidir. Bundan asılı olaraq, insanlar onlara verilən istəklərə “yox” deyə bilməzlər. Verdikləri qurbanlar qiymətləndirilmədiyi təqdirdə əvvəlcə kömək etmək niyyətində olduqları insanlara qarşı kin saxlaya bilərlər. Mütəxəssislər qeyd edirlər ki, bu cür qarşılıqlı əlaqə tərzi tez-tez davranışda dərin kök salmış və qırılması çətin olan avtomatlaşdırılmış bir modelə çevrilmişdir.
Qurban psixologiyası niyə olur?
Qurban sindromu nədir, ətraflı izah etdik. Qurbanların ailələrdə və mədəniyyətlərdə rolu təşviq edilir (xüsusilə, qadınlardan). Siz də belə bir ailədə böyümüş ola bilərsiniz.
Məsələn, yalnız beş yaşlı bir uşağa baxaq. Anası qəzəblənib tez-tez etdiyi kimi ona qışqıranda, hər beş yaşlı uşaq kimi ağlamağa başlayır. Ana da öz növbəsində uşağa təsəlli vermək əvəzinə ağlamağa başlayaraq özünü günahlandıra bilər: “Mən dünyanın ən pis anasıyam. Düzgün bir şey edə bilmərəm.”
Bu hekayə nəticəsində beş yaşlı uşağın anası vəziyyəti şüurlu və ya şüursuz şəkildə manipulyasiya edərək təsirlənmiş tərəfə çevrildi və indi uşaq anasına təsəlli verir,-"Hər şey qaydasındadır, ana. Sən yaxşı anasan, bilirəm ki, məni incitmək istəmirsən".
Oğlan, əslində, ami anasının sevgisinə və etibarına ehtiyac duydu, amma ala bilmədi. Hissləri qəbul edilmədi, ağrısı yüngülləşmədi. Beləliklə, anasının ehtiyaclarının özündən daha vacib olduğunu, hissləri və ehtiyacları olmamalı olduğunu öyrəndi. Anasının ehtiyaclarını ödəməli və özünü daha yaxşı hiss etməsi lazım idi. Bunu etməsə, nəticələrini bilirdi. Anası sevgisini əsirgədi, yataq otağına getdi və onu bir neçə saat tək buraxdı.
Təəccüblü deyil ki, bu hekayədəki beş yaşlı uşaq bu davranış modelini yetkin yaşlarında da davam etdirə bilər. Hər kəs üçün hər şeyi edir, çox sevilir və uğur qazanır. Sərhədləri zəifdir və özünü günahkar hiss etdiyi üçün nadir hallarda “yox” deyir. Ürəyində qorxur ki, onları incitəcək bir şey etsə, heç kim onu sevməyəcək. Çünki beş yaşında anasının sevgisinin şərtli olduğunu və sevgisini “qazanmalı” olduğunu öyrəndi.
Qurban psixologiyası göstəriciləri
Qurban psixologiyası nədir və qurban psixologiyası niyə yaranır; indi bilirsiniz. Daha əvvəl də qeyd etdiyimiz kimi, qurban kompleksindəki bu davranışlar, köklü olsa da, bir neçə tanınan xüsusiyyətə malikdir. Əlbəttə ki, bu əlamətlərdən yalnız biri ilə qarşılıqlı əlaqənin avtomatik olaraq qurban kompleksi demək olmadığını xatırlamaq da vacibdir.
Budur qurban psixologiyasının əlamətləri:
Bütün vəziyyətlərdə və münasibətlərdə fədakar davranışlarla məşğul olmaq.
Minnətdarlıq olmamasına baxmayaraq bağışlamağa və kömək etməyə davam etmək.
Başqalarına kömək etmək üçün özünüzü incitməyi seçmək. Ümidsizlik, məğlubiyyət və kədər hissi.
Bütün diqqəti ailə, dostlar və iş yoldaşları kimi başqalarına kömək etməyə yönəltmək.
Qurban psixoligiyasından qurtulmaq mümkündürmü?
Düzgün düşüncə və strategiyalarla qurbanın psixologiyasından qurtulmaq əlbəttə mümkündür. İlk addım qurban psixologiyasının mövcudluğunu tanımaqdır. Bu, ehtiyaclarını və istəklərini başqaları üçün qurban verdiyini qəbul etmək və nəticədə özünə hörmət və ya inciklik hiss etdiyini qəbul etmək deməkdir. Bundan əlavə, aşağıdakı strategiyalar bu mərhələdə bir insana da kömək edə bilər.
Ehtiyaclarınızı bildirin: Münasibətinizdə ehtiyacınız olanı əldə edə bilmirsinizsə, bunu istəməyə başlamağın vaxtı gəldi. İnsanlar fikrinizi oxuya bilməz və passiv-aqressiv şərhinizin sətirləri arasında görə bilməzlər. Buna görə onlara bunu aydın və nəzakətlə söyləməlisiniz. Əvvəlcə qəribə görünə bilər. Nəhayət, uzunmüddətli davranış modelini dəyişdirməyə çalışırsınız. Özünüzə vaxt ayırın və məşq edin. Jurnal və terapiya təcrübə üçün əla metodlardır.
Sərhədlər qoyun: Ehtiyaclarınızı ifadə etməyə başladıqdan sonra imtina etməkdən qorxa və ya tək qalacağınızdan narahat ola bilərsiniz. Beləliklə, kiçik bir sorğu və ya dəyişiklik ilə başlayın. Ayrıca, sərhədlər qoyarkən bəzi insanlar sizə qəzəblənə bilər. Ancaq insanların çoxu ağlabatan məhdudiyyətlərə və tələblərə uyğunlaşacaq.
Seçiminiz olduğunu anlayın: Sərhədlər qoymağa başladıqdan sonra bir dostunuzun və ya ailə üzvünüzün yalnız onlar üçün edə biləcəyiniz şeylərlə maraqlandığını görə bilərsiniz. Bəlkə də hissləriniz və ehtiyaclarınızla maraqlanmırlar. Bu da sizin üçün ağrılı bir şüur ola bilər. Əgər belədirsə, vacib qərarlar qəbul etməli ola bilərsiniz:
Bunu təbii qəbul edən və ya hisslərinizdən narahat olmayan biri ilə münasibət qurmaq istəyirsiniz? Sağlamlığınızı və xoşbəxtliyinizi başqası üçün qurban verməyə hazırsınız? Əgər belə bir insanla münasibət qurmalısınızsa, zərəri minimuma endirmək üçün nəyisə dəyişə bilərsinizmi?
Dostlarınızdan, ailənizdən və ya sevgilinizdən uzaqlaşmaq asan deyil (hətta onlar sizdən faydalansalar və ya sizə hörmətsizlik etsələr belə). Buna hazır deyilsinizsə, yaxşısınız. Sadəcə seçiminiz olduğunu bilmək – etməməyi seçsəniz də-qurban zehniyyətindən xilas olmağınıza kömək edir.
Qurban psixologiyası nədir, ətraflı izah etdik. Nəticədə, sizin və ya sevdiyiniz birinin Qurban kompleksinə sahib olub olmadığını müəyyənləşdirmək üçün aydın, başa düşülən əlamətlər var. İstər fədakarlığa meylli olsun, istərsə də şəxsi ehtiyaclarına laqeyd yanaşsın, qurban psixologiyası bir insanın həyatına nüfuz edə bilər və həyatına mənfi təsir göstərə bilər.
Həm də unutmayın ki, qurban psixologiyasından qurtulmaq bir səyahətdir, davranışdakı davamlı dəyişikliklər isə vaxt və dəstək tələb edə bilər. Bir az səy və mütəxəssislərin köməyi ilə başqaları ilə münasibətləriniz və özünüz haqqında daha sağlam və dolğun bir düşüncə inkişaf etdirə bilərsiniz.
Mənbə: uplifers.com
Tərcümə etdi: Aysu Əsədova
