24Media.az «Misra24» rubrikasına davam edir.
Bəlkə də, Cavadı güllələyəcəklər. Amma mənim boşanma ərizəm ona güllədən də ağır olacaq. Mən Əhməd Cavada görə atam Süleyman bəyi ayaqlayıb, ona qoşulub qaçmışam. Amma Cavadı heç vaxt ayaqlamaram... (Şükriyyə Axundzadə)
Ərzurumun işğalı, Qars və Batum torpaqlarında yaşanan qanlı qırğınlar… Bu günlərin izləri Əhməd Cavadın yaddaşında bir ömürlük həkk olunacaqdı. Gözlərinin qarşısında fəlakətə sürüklənən insanlar, dağılan ailələr, insanlıqdan üz çevirən mənzərələr onu hərəkətə keçməyə vadar etmişdi. Batuma yollanarkən yalnız Türk ordusuna dəstək vermək deyil, həm də insanlıq üçün bir çıraq yandırmaq məqsədi güdürdü.
O illərdə Cavadın şahidi olduğu mənzərələr—qırılmaqda olan ümidlər, yetim qalan uşaqlar, səssiz fəryadlar—onun ruhunda silinməz iz buraxdı. Yardıma ehtiyacı olan insanların yanına təkcə ərzaq və dərman deyil, həm də qəlbindəki mərhəməti aparırdı. Cavad üçün bu yardım sadəcə bir vəzifə deyil, vicdan borcu idi. O, öz gecəsini gündüzünə qataraq, fəlakətlərə boyun əyməyən bir insanlıq hekayəsi yazırdı.
Əhməd Cavadın taleyi sanki həmin qanlı-qadalı illərdə yazılırdı. Batumun sarsıntılarla dolu küçələrində Süleyman bəylə tanış oldu. Bu sərt, amma alicənab bəy, Batumdakı yardım işlərində Cavada həm dost, həm də dayaq oldu. Süleyman bəyin gözəl bir ailəsi vardı. O ailənin ən parlaq ulduzu isə 16 yaşlı qızı Şükriyyə idi—ağbəniz, qırmızımtıl saçlı, gözlərindən həyat daşan bir gimnaziya tələbəsi.
Taleyin qəribə bir zarafatı idi ki, Cavadın kirayələdiyi ev düz Süleyman bəyin evinin qarşısında idi. Şükriyyəni hər səhər dərsə gedərkən pəncərədən seyr etməyin qarşısında heç bir qüvvə dayana bilməzdi. Onun gülüşü, zərif addımları bu çətin günlərdə Cavadın yeganə təsəlli mənbəyi idi. Amma qəlbində filizlənən bu məhəbbəti dilləndirməyə ürək eləmirdi. Elə buna görə də ən yaxın dostu Əli Səbrini vasitəçi seçdi. Amma elçi xoş xəbərlə gəlmədi. Süleyman bəy qızını gözündən uzağa qoymaq istəmirdi.
Səbəb yalnız bu olsaydı, bəlkə də zamanla bir yol tapılardı. Amma işin kökündə başqa bir məsələ—məzhəb fərqliliyi dururdu. Süleyman bəy sərhədlərindən kənara çıxmayan sərt bir sünni, Əhməd Cavad isə şiə idi. Əslində, bəyin sözləri də bu sərhədi açıqca bildirirdi:
– Mən qızılbaşa qız vermərəm!
Bu cümlə ilə bütün ümidlər bir andaca qırıldı. Məzhəb fərqliliyi talelərinə mane oldu, amma Cavadın ürəyindəki o sönməz sevda alovunu heç nə söndürə bilməzdi. Sevgi bəzən alın yazısına qarşı qalxan, bəzən də onu həyata bağlayan ən güclü ip olur. Cavad üçün isə bu ip qırılmayacaq qədər müqəddəs idi.
Şükriyyə xanımın xatirələrindən: “Novruz bayramına az qalırdı, səhər-səhər suya getmişdim. Elə təzəcə bulağa çatmışdım ki, hardansa o, yanımda peyda oldu. “Səni aparsam, mənimlə gedərsənmi?” Diksindim, sonra anladım ki, başqa yol yoxdur. Dedim, bir azdan atam yığıncaqda iştirak etmək üçün evdən çıxacaq, gələrəm, gedərik. Günortaya yaxın gəldim. Cavad neçə saatdı durduğu yerdə bitib qalmışdı. Çox həyəcanlı görünürdü... Piyada yolla, ayrı-ayrılıqda gedib şəhərin kənarına çıxdıq, faytona mindik. Gəncədə toyumuz oldu. Biz Cavadın ata yurduna – Seyfəli kəndinin Mehirli tirəsinə gəlmişdik...”
(Əhməd Cavad və Şükriyyə xanımın evinin indiki görüntüsü)
Günlər bir-birini əvəz etdikcə həyat daha gözəl görünürdü. Əhməd Cavad və Şükriyyənin sevgisi çiçəklənmişdi. Beş övladları vardı—Aydın, Tukay, Niyazi, Yılmaz və Almaz adında bircə qız. Evlərindəki sevgi dolu ab-hava, həyatın bütün çətinliklərini unutduran o isti yuva…
O bircə qız – Almaz, atasının sevinci, göz nuru, qısa ömrü ilə bir ailənin ürəyində dərin yara açdı. Həyat ona uzun ömür qismət etmədi, Əhməd Cavadın sağlığında bu dünyadan köçdü. Atanın ürəyində açılan boşluq, övlad itkisi ilə gələn dərd, onun misralarına qəmli bir ah kimi hopdu.
“Toyuna aldığım xınam ağladı,
Mənə qara daşlar gül verdi, qızım.”
1937-ci il… Azərbaycan tarixinin qara səhifələri. Dövrün qara yelləri əsərək cəmiyyətin bütün təbəqələrini bürüyür. Əhməd Cavad kimi millətin azadlığı uğrunda qələm çalan, istiqlal ruhunu misralara hopduran bir insan bu yellərin qurbanına çevrilir. Mətbuat səhifələrində şairə qarşı mənhus bir iftira kampaniyası başlayır. Ona “xalq düşməni” damğası vurulur—həyatını millətinə həsr etmiş bir insana qarşı ən böyük haqsızlıq idi. Bu çirkin kampaniya genişlənərək onun Yazıçılar İttifaqından çıxarılmasına gətirib çıxarır. 1937-ci ilin 3 iyununda, Əhməd Cavad Yazıçılar İttifaqından uzaqlaşdırılır. Beş gün sonra isə onu həbs edirlər. Əhməd Cavad ağır işgəncələrə məruz qaldıqdan sonra 1937-ci ildə öldürülür.
İçərişəhər, 6-cı böyük qala döngəsi, 12 nömrəli ev… O gecə sakitlik qəfil qapı döyüntüsü ilə pozulur. Şükriyyə xanım qapını açanda qarşısında qara paltarlı üç nəfər dayanır. Onların soyuq baxışları hər şeyi deyirdi—bu, bir xəbərdarlıq yox, hökm idi.
– Bizimlə getməlisən, – dedilər.
Çox keçmədən Bakının boş küçələrindən keçərək, piyada Bayıl qalasına tərəf getməyə başladılar. Şükriyyə xanımın hər addımı sanki daha ağırlaşırdı, amma qüruru onu dik tuturdu. O, nə baş verəcəyini bilmirdi, amma bir şeydən əmin idi—Cavadın sevgisi hər şeyə dəyərdi. Bayıl qalasında, soyuq və dar bir otaqda özünə gələndə artıq baş verəcək sorğu-sualın ağırlığını hiss edirdi. Müstəntiqin səsi qırılmayan bir soyuqluqla otağı doldurdu:
– Bizə göstəriş var ki, səni Axundzadə soyadından çıxarıb yenidən Bejanidze soyadına qaytaraq. Yəni ərizə yazıb Axundzadədən boşanmalı və azad olub evinə qayıtmalısan. Yoxsa səni qarlı Sibirə sürgün gözləyir.
Bu sözlər Şükriyyənin qəlbindəki hər şeyi bir anda yandırıb kül etdi. Necə yəni Cavaddan boşanmalı? Necə yəni bu qədər sevgini, fədakarlığı yox saymalı?Şükriyyənin gözləri alışdı, səsi qərarlı, titrəyişsiz çıxdı:
– Ola bilməz! Mən Cavadı heç kimə dəyişmərəm.
Bu, sadəcə bir söz yox, bir and idi. Şükriyyə Cavadı seçəndə yurdunu, ailəsini, doğmalarını arxada qoymuşdu. Onun üçün Cavad yalnız bir insan deyil, bir sevgiyə, bir əqidəyə bağlılıq idi.
– Cavada görə yurdumu, doğmalarımı atıb gəlmişəm. Mənim yerim onun yanıdır, qarlı Sibirdə belə.
Onun sözləri müstəntiqin nəzərində nə qədər təsirsiz görünsə də, bu qərarlı mövqe tarixin yaddaşına əbədi həkk olunacaqdı. Şükriyyə xanım üçün ayrılıq, Cavadın adını ləkələməkdən daha böyük bir qurban idi. O, hər şeyə dözərdi—amma sevgisini və ləyaqətini satmazdı.
Həbs olunduğu gün onun üçün bir ölüm-qalım savaşının başlanğıcı oldu. Yolun ilk günü iki kilometr piyada gedəndən sonra axşam düşərgəyə çatan kimi, Şükriyyə öz planını qurdu. Tualetə çəkilib alt-üst paltarlarını çıxardı, əllərini tualetin soyuq döşəməsinə sürtüb üz-gözünü murdar etdi. Onun üçün bu, ləyaqətini qorumaq, Cavadın adına xələl gəlməməsi üçün edilən bir qurbanlıq idi. Heç kimə imkan vermək olmazdı ki, onu sındırsın.
Altı gün boyunca ac-susuz qalan qadınlar, rus əsgərlərinin verdiyi dəhşətli şərtlərlə üz-üzə qaldılar. Çörək qarşılığında cinsi əlaqə təklif edən əsgərlər qarşısında Şükriyyə qətiyyətlə dayandı. Yanındakı qadınlardan biri onun necə dözə bildiyini soruşdu:
– Sən ac deyilsən? Altı gündür yeməkdən uzaqsan…
Şükriyyənin cavabı ürək titrədirdi:
– Mən heç kimə icazə vermərəm ki, Cavadın ləyaqətinə toxunsun. Barmağımı kəsib qanımı içirəm.
Qazaxıstanın o dəhşətli düşərgəsində keçən səkkiz il… Şükriyyə üçün yalnız sağ qalmaq deyil, həm də insan olaraq qalmaq mübarizəsi idi. O, odun doğradı, ağır yüklər daşıdı, dərzilik etdi, aşpazlıqla məşğul oldu. Hər bir işdə ləyaqəti ilə çalışdı, Cavadın adına layiq qalmaq üçün bütün gücünü sərf etdi.
Nəhayət, 1955-ci ilin 30 iyulunda bəraət aldı. Vətənə qayıtdı, amma həyat onun üçün yenə tam asan olmadı. Şəhərbəşəhər gəzərək övladlarını başına yığdı, bir ailə olmağa çalışdı. Şəmkirin Seyfəlli kəndində, Əhməd Cavadın ata yurdunda məskən saldı. Vətən torpağında qalan illərini yaşadı və orada da bu dünyadan köçdü.
Şükriyyə xanım Əhməd bəyin ölümünü 18 ildən sonra bildi…
Əhməd Cavad
ŞÜKRİYYƏM ÜÇÜN
Bir gülsən, dərmişəm gənclik bağından,
Bir gülü, çiçəyi dərmərəm sənsiz...
Kam aldım ömrümün oğlan çağından,
Bir bağa, bağçaya girmərəm sənsiz.
Söylə yadındamı Çakva, Batumi?
Ovladın könlümü, çaldın ruhumu!
Kamana dönmüşdü qəlbimin simi,
Hurini, mələyi görmərəm sənsiz!
Nə çoxdur dünyada qənirsiz pəri,
Gözümə görünməz daha heç biri!
O qızıl saçları, ipək telləri
Əl atıb birini hörmərəm sənsiz.
Məndən xoşbəxt varmı dünyada, deyin?!
Ey telli yavrusu Süleyman bəyin!
Bəxtim tərlan imiş: yeyindən yeyin!
Heç kəsə bu bəxti vermərəm sənsiz!
Səninlə gəzərəm eldən-elə mən,
Bataram, çıxaram seldən-selə mən.
Düşsəm də ağıza, dildən-dilə mən,
Yaşaya bilmərəm bir kərəm sənsiz!
Sonatək göllərdə üzsən də mənsiz,
Quş olub göylərdə süzsən də mənsiz,
Sən Əsli qalsan da, dözsən də mənsiz,
Alışıb yanaram mən Kərəm sənsiz!
Şükriyyə taleyim, şükür xudaya!
Gördüyüm doğrumu, yoxsa pək röya?!
Dolub ürəyimə bu dadlı xülya,
Şirin günlərimi sürmərəm sənsiz!
Əvət, bu sevdanın səfası çoxdur,
Sevdasız həyatın mənası yoxdur!
Gözlərin yıldızdır, kipriyin oxdur,
Ürək qubar olar - can verəm sənsiz...
Şeirimin özüsən, sözü - ahəngi!
Üzündə bərq vurur güllərin rəngi!
Xəyalın, camalın gözəl çələngi!
İlham yetim qalar, ağıl kəm sənsiz!...
Mənbə: https://qadinkimi.com/az/ehmed-cavad-ve-onun-sevgilisi-sukriyye-xanim/
https://kulis.az/xeber/edebi-tenqid/xeber____________________________________-5414
https://www.facebook.com/MediaYeniliklerOrdu/posts/q%C9%99lbimd%C9%99-bir-sevgi-kimi-ya%C5%9Fayan-%C9%99hm%C9%99d-cavad%C4%B1n-v%C9%99-onun-sevgi-m%C9%99nb%C9%99yi-%C5%9F%C3%BCkriyy%C9%99-xan/1750427698493751/
Sevil Azər
